Հայկական ֆուտբոլի պատմության մեջ առաջին ֆուտբոլիստը, ով հրավիրվել է ԽՍՀՄ հավաքական, իր կյանքը նվիրել է ֆուտբոլին և ապրել ֆուտբոլով. խոսքն իհարկե կապանցի լեգենդար ֆուտբոլիստ Գրիգոր-Գիլո Համբարձումյանի մասին է:
Ի դեպ, Համբարձումյանը Գելո («Հպարտ գայլ») մականունը ժողովրդի կողմից էր ստացել՝ արիության ու տոկունության համար: Առհասարակ, նա համաժողովրդական մեծ սեր էր վայելում:
Կոպտագույն սխալը՝ Համբարձումյանին աշխարհի առաջնությանը չընդգրկելն էր
Համբարձումյանն իր փայլուն խաղի շնորհիվ ընդգրկվել էր ԽՍՀՄ լավագույն 33 ֆուտբոլիստների ցուցակում և շուտով հրավեր ստացավ ազգային հավաքականից: Առջևում աշխարհի 1962 թվականի՝ Չիլիում նախատեսված առաջնությունն էր, որի նախապատրաստական հավաքներին մասնակցելու համար էլ Համբարձումյանը հրավիրվել էր հավաքական, սակայն վերջնական հրավեր, ցավոք, չստացավ.
«Այդ ժամանակ շատ դժվար էր հավաքականում տեղ գտնելը՝ հատկապես այլազգի ֆուտբոլիստների համար, պատկերացրեք, թե նա ինչ տաղանդ ուներ, որ մարզիչները նրան նկատեցին ու վերցրին հավաքական:
Գրիգորի՝ Սովետական Միության հավաքականի կազմում Աշխարհի առաջնությանը չմասնակցելու պատճառներից մեկը ազգային խտրականության առկայությունն էր, որը կար այն ժամանակ: Աշխարհի առաջնության մեկնարկից առաջ նրան ու Վյաչեսլավ Համբարձումյանին չընդգրկեցին ազգային թիմ, այդ մունդիալին ձախողվեց Սովետական Միության թիմը: Մեկ բանի պատճառով, այն ժամանակ նույն դիրքում խաղացող երկու ֆուտբոլիստ էին հայտավորում, այսինքն՝ կենտրոնական երկու հարձակվող, կենտրոնական երկու պաշտպան:
Համբարձումյանի փոխարեն մունդիալ մեկնեց Սերգեյ Կոտրիկաձեն՝ որպես երրորդ դարպասապահ, դա չլսված բան էր: Իսկ այն ժամանակ փոխարինման օրենքը ֆուտբոլում գոյություն չուներ: Հենց առաջին իսկ խաղում աջ պաշտպանը, ով Համբարձումյանի փոխարեն մեկնել էր մունդիալ՝ կոտրեց ոտքը, իսկ երկրորդ աջ պաշտպան ԽՍՀՄ թիմը չուներ», – իր հարցազրույցներից մեկում պատմել է նախկինում հայտնի ֆուտբոլիստ Իլյա Պետրոսյանը:
Սովետական Միության ազգային հավաքականի այն ժամանակվա մարզիչը՝ Գավրիլ Կաչալինն էլ հարցազրույցի ժամանակ նշել էր, որ իրենց մեծագույն ու կոպտագույն սխալներից մեկն այն էր, որ Գրիգոր Համբարձումյանին չընդգրկեցին Աշխարհի առաջնությանը մասնակցող թիմի կազմում:
ԽՍՀՄ հավաքականում այն ժամանակ հանդես էին գալիս այնպիսի խաղացողներ, ինչպիսիք են դարպասապահ Լև Յաշինը, Միխայիլ Մեսխին, Իգոր Նետոն: Ի դեպ, երբ մարզիչը հայտնել է՝ Համբարձումյանը չի մեկնելու Աշխարհի առաջնությանը, Յաշինը մոտեցել է նրան ու ասել. «Մի՛ տխրիր, դու դեռ երիտասարդ ես և հետագայում անպայման կխաղաս ազգային հավաքականի կազմում ու կմասնակցես աշխարհի հաջորդ առաջնությանը»։
Սակայն ընդամենը մեկ տարի անց, «Գիլոն» ծանր վնասվածք է ստացել ու ստիպված եղել ավարտել ֆուտբոլիստի կարիերան՝ անցնելով մարզչական աշխատանքի:
Փորձելով նմանվել պապիկին
Գիլոյի թոռը՝ 28-ամյա Ալեն Համբարձումյանը ևս ընտրել է ֆուտբոլի ուղին. կարիերայի մեծ մասն անցկացրել է Կապանի «Գանձասարում», եղել է Հայաստանի Մ19 և Մ21 տարեկանների հավաքականների ֆուտբոլիստ:
Ասում է՝ պապիկի դերն ու ազդեցությունն իր կյանքում շատ մեծ է.
«Պապիկիս հետ կապված շատ հիշողություններ ունեմ, միշտ փորձել եմ նմանվել նրան, ամբողջ կյանքս նրա հետ եմ ապրել: 6 տարեկան էի, երբ առաջին անգամ ինձ տարավ ֆուտբոլի, մարզիչն էլ իր սանն էր՝ Միշա Մանուչարյանը, ասաց՝ «Մանուչարյան, մի վարժություն տուր էրեխուն, եթե անի՝ պարապենք, եթե չէ, ուրեմն բան դուրս չի գա»: Վարժությունը կատարեցի, ասաց կգաս պարապմունքի, այդպես սկսվեց ամեն ինչ:
Ուր գնում էի, ասում էին Գիլոյի թոռն ես, պապիկդ գիտես՝ ինչ ֆուտբոլիստ է եղել, միշտ դա էին ասում, ես էլ պատասխանում էի՝ «Ես ավելի ուժեղ կլինեմ»: Այդ ամենը լսելով՝ ուզում էի շատ լավ խաղալ, շահագրգռվում էի: Բոլոր խաղերիս ներկա էր լինում: Ուր գնում էր՝ ինձ հետը տանում էր: Հիշում եմ փոքր ժամանակ, երբ «Միկա» ակումբը գալիս էր, ինձ տանում էր, մարզիչն Արկադի Անդրեասյանն էր, ինձ գնդակ էր տալիս, այնպես էր անում, որ ես ապրեմ ֆուտբոլով»,- պատմում է Ալենը:
Նրա խոսքով, պապը շատ դժվար ու ծանր կյանք է ունեցել, այդուհանդերձ՝ պահել է համեստությունն ու բարությունը.
«Միշտ հարցնում էի՝ ինչպես ստացվեց, որ հրավիրվեց ԽՍՀՄ հավաքական, չէր պատմում, չէր սիրում իր մասին խոսել: Շատ դժվարությունների միջով է անցել: Վերջին տարիներին պատմեց, իսկ մինչև այդ երբ գալիս էի տուն, ասում էի՝ քաղաքում քեզ գովել են, ասել են՝ «այս բանն ես արել քաղաքի համար, այն բանն ես արել, ժպտում ու ասում էր это было давно и неправда:)
Ինձ միշտ ասում էր՝ ինչի էլ որ հասնես կյանքում, ինչ էլ ունենաս, քիթդ չբարձրացնես, նախևառաջ մարդ եղիր, հետո ինքնըստինքյան ամեն ինչի կհասնես: Ասում էր՝ համբերատար ու աշխատասեր լինել: Շատ բարի ու համբերատար մարդ էր, երբեք ինձ կամ ընտանիքի մյուս անդամների վրա ձայնը չի բարձրացրել:
Շատ ուղիղ մարդ էր, միշտ ասում էր այն, ինչ մտածում է: Ամեն խաղից հետո ասում էր՝ «այս ինչ բանը լավ չես արել», ասում էի ինչի՞ ես միայն վատը տեսնում, լավն էլ եմ արել: Ասում էր՝ վատը միշտ հիշվում է, իսկ լավը՝ մոռացվում: Ինձ հետ կապված շատ երազանքներ ուներ, ցանկանում էր, որ ես հասնեմ այն կետին, որին ինքն էր հասել, բայց չստացվեց:
Իր կյանքի պատմությունը շատ դժվար է եղել ու շատ ծանր: Միշտ իրեն նայելով մտածում էի՝ ինչպես կարող է այսքան համեստ ու մեծ լինել այդքան բանի միջով անցնելուց հետո: Շատ բաներ կա, որ իր կյանքի վերջին տարիներին միայն ինձ հետ կիսվեց, պատմեց, թե ինչերի միջով է անցել: Իմ պապիկն իմ կյանքն է, իմ հպարտությունը»:
Ծանր հարվածը՝ անվանի ջրացատկորդ որդու մահը
Կյանքի ծանր հարվածներից մեկը Գրիգոր Գիլո Համբարձումյանի որդու՝ անվանի ջրացատկորդ Դավիթ Համբարձումյանի անժամանակ մահն էր՝ կյանքի ընդամենը 35-րդ տարում:
Դավիթ Համբարձումյանը 1978 թվականին ավարտել է Ֆիզիկական կուլտուրայի հայկական պետական ինստիտուտը: Մոսկվայի Օլիմպիական խաղերի (1980) և Աշխարհի Գավաթի խաղարկության (1983) բրոնզե մեդալակիր, Եվրոպայի չեմպիոն (1981, 1983) և Գավաթի գավաթակիր (1984), ԽՍՀՄ բազմակի չեմպիոն (1972-84) և գավաթակիր (1975, 1977, 1984), ԽՍՀՄ ժողովուրդների սպարտակիադաների հաղթող (1975, 1983), իսկ 1985-1988թթ-ին ՀԽՍՀ ջրացատկի հավաքականի մարզիչն էր։
1993 թվականից Համբարձումյանի անունով է կոչվում ՀՀ Օլիմպիական հերթափոխի ջրացատկի մանկապատանեկան դպրոցը։
Հիասթափությունն ու ֆուտբոլիստի կարիերան ավարտելու որոշումը
Վերադառնալով Համբարձումյանների մարզական ընտանիքի, թերևս, ամենակրտսեր անդամին՝ Ալենին, նշենք՝ նա ֆուտբոլիստի կարիերան ավարտելու որոշում է կայացրել:
Նրա վերջին ակումբը՝ «Արագածը», արդեն վերսկսել է մարզումները նոր գլխավոր մարզչի՝ Արա Նիգոյանի գլխավորությամբ, սակայն Ալեն Համբարձումյանը, որը նախորդ մրցաշրջանում կատարում էր «Արագածի» ավագի պարտականությունները, որոշել է չմիանալ թիմին.
«Հիասթափվել եմ մեր հայկական ֆուտբոլից: Ինչ վերաբերում է նրան, թե ինչու չստացվեց արդարացնել պապիս սպասելիքները, ես ամենաշատն իմ մեջ եմ փնտրում, թե ինչու թերացա, քո սխալներն ու թերացումները դիմացինի վրա գցելը շատ հեշտ է, բայց ես սխալներն իմ մեջ եմ փնտրում: Գիտեմ, թե ինչու թերացա, բայց կնախընտրեմ չխոսել այդ մասին»,- խոստովանում է Ալեն Համբարձումյանն ու պատմում, թե ինչն է ամենից շատ իրեն հիասթափեցրել.
«Ամենամեծ հիասթափությունս կապված է նրա հետ, որ ֆուտբոլը Կապանից տարան: Այն ժամանակ այստեղ խաղում էինք մեր երկրպագուների, մեր քաղաքի, մեր մեծերի համար, իրենց անունը պահելու համար, որոնցից մեկն էլ իմ պապն էր: Երբ այն ժամանակ մեր ղեկավարությունը փոխվեց, վերանայում էին աշխատավարձերը, ես ասացի, որ պատրաստ եմ նաև անվճար խաղալ, քանի որ ես մեր քաղաքի ու պապիկիս համար եմ խաղում: Երկրպագուների ներկայությամբ էինք խաղում, հաճույք էինք ստանում ու մեզ ֆուտբոլիստ էինք զգում:
Հիասթափեցնում է նաև այն, որ մեր նոր կադրերին, ինչպես նաև մեզ հնարավորություն չեն տալիս ցույց տալու մեր ուժերը: Բերում են մեծ թվով լեգիոներների ու սպորտը չգիտես՝ ինչ են սարքել … այն ժամանակ ես ֆուտբոլից բացի ոչինչ չէի տեսնում, իսկ հիմա …»:
Ալեն Համբարձումյանի խոսքով՝ ինքը դեռ չի որոշել, թե ինչով է զբաղվելու, բայց Կապանում նորից ֆուտբոլ տեսնելու ցանկությունը մեծ է, դրանում իր լուման ունենալու մտադրությունը՝ ևս:
Նարե Հովհաննիսյան
