Ընդամենը մի քանի օրից կմեկնարկի երկար սպասված Եվրո-2020-ը։ Մրցաշարի բացումը նախատեսված է Հռոմում, որտեղ Իտալիայի հավաքականը կընդունի Թուրքիայի ընտրանուն։ Նախքան ֆուտբոլային տոնի մեկնարկը՝ ArmSport-ն առաջարկում է վերհիշել դրա ստեղծման պատմությունն ու ամենահետաքրքիր դրվագները։
ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ
Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությունը, որը կարճ անվանում ենք նաև Եվրո, ՈՒԵՖԱ-ի հովանու ներքո անցկացվող ազգային հավաքականների ամենահեղինակավոր մրցաշարն է։ Առաջնության մեկնարկը տրվել է 1960 թվականին ու այդ ժամանակվանից ի վեր անցկացվում է յուրաքանչյուր 4 տարին մեկ։ Սկզբում այն կոչվում էր Եվրոպական ազգերի գավաթ, իսկ 1968 թվականին վերանվանվեց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն ու ստացավ պաշտոնական կարգավիճակ։
Մինչ 1980 թվականը մրցաշարի եզրափակիչ հատվածին մասնակցում էր ընդամենը 4 հավաքական, 1980-1992 թվականներին՝ 8 հավաքական, 1996-ից՝ 16, իսկ 2016-ին առաջնության եզրափակիչ փուլին առաջին անգամ մասնակցեց 24 թիմ։
Եվրոպայի առաջնության առաջին եզրափակիչն անցկացվեց Փարիզում․ մրցում էին ԽՍՀՄ հավաքականն ու Հարավսլավիայի ընտրանին։ Լրացուցիչ ժամանակում խփած գոլի շնորհիվ հաղթեց ԽՍՀՄ-ը՝ դառնալով մրցաշարի պատմության առաջին չեմպիոնը։
Իսկ վերջին Եվրոն կայացել է 2016 թվականին։ Եզրափակիչը կրկին Փարիզում էր, այս անգամ մրցում էին Պորտուգալիայի հավաքականն ու Ֆրանսիայի ընտրանին։ Տիտղոսը նվաճեցին եվրոպական բրազիլացիները։
ԻՆՉՊԵՍ ԵՆ ԸՆՏՐՎԵԼ ՄՐՑԱՇԱՐՆ ԸՆԴՈՒՆՈՂ ԵՐԿՐՆԵՐԸ
Մինչ 1968 թվականը մրցաշարն ընդունող երկիրն ընտրում էին այն հավաքականներից, որոնք հաղթահարել էին որակավորման փուլն ու հայտնվել եզրափակիչ հատվածում։ Արդեն 1980 թվականից սկսած՝ երբ մրցաշարի մասնակիցների թիվն ընդլայնվեց, որոշվեց անել հակառակը․ այն երկրի հավաքականը, որն ընդունում է առաջնությունը, ավտոմատ հայտնվում է եզրափակիչ փուլում։
Մրցաշարի ողջ պատմության ընթացքում Եվրոպայի առաջնությունն ընդունել է 14 երկիր, ընդ որում, Իտալիան ու Բելգիան՝ երկու անգամ, իսկ Ֆրանսիան՝ երեք։
Եվրո-2020-ը ոչ միայն այս, այլև մի քանի առումով կլինի բացառություն, բայց այդ մասին մի փոքր ուշ։
ԵՎՐՈՅԻ ԳԱՎԱԹԻ ԱՆՎԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ
Եվրոպայի առաջնությունը հաղթող հավաքականը նվաճում է Անրի Դելոնեի անվան գավաթը։ Իսկ ո՞վ է նա։
Անրի Դելոնեն ֆրանսիացի ֆուտբոլային ֆունկցիոներ էր։ Նա նաև առաջինն էր, որ զբաղեցրեց ՈՒԵՖԱ-ի գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը։ Դելոնեն էր, որ առաջին անգամ առաջարկեց նման մրցաշար անցկացնել, բայց ճակատագրի հեգնանքով մահացավ 1955 թվականին․ Եվրոպայի առաջին առաջնությունից 5 տարի առաջ։
Նրա որդին՝ Պյեռ Դելոնեն, մրցաշարի գավաթի ստեղծման պատասխանատուն էր, իսկ ստեղծողը՝ փարիզեցի ոսկերիչ Միշել Շոբիյոնը։ Առաջին իսկ մրցաշարից սկսած՝ հաղթողը պարգևատրվում է Անրի Դելոնեի գավաթով ու պահում այն 4 տարի՝ մինչ կփոխանցի հաջորդ չեմպիոնին։
2008 թվականի առաջնության համար գավաթի չափսերը մի փոքր մեծացան․ այն դարձավ 18սմ-ով ավելի բարձր և 2կգ-ով ավելի ծանր։
ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՓԱՍՏԵՐ
- 1992 թվականին Հարավսլավիայի հավաքականը, որը հայտնվել էր մրցաշարի եզրափակիչ փուլում, հենց սկզբից հեռացվեց մրցաշարից քաղաքական թեմաների հետ կապված այդ երկրի դեմ ուղղված պատժամիջոցների պատճառով։ Հարավսլավիայի ընտրանուն փոխարինած Դանիայի հավաքականը կարողացավ հաղթել առաջնությունը՝ եզրափակչում 2-0 հաշվով հաղթելով Գերմանիային։ Սա մինչ օրս դանիացիների նվաճած ֆուտբոլային ամենալուրջ տիտղոսն է։
- Ղո՞ւշ, թե՞ գիր․ 1968 թվականի առաջնության ժամանակ որոշվել էր ոչ-ոքի արդյունքի դեպքում հաղթողին որոշել ամենապրիմիտիվ ձևով՝ մետաղադրամ նետելով։ Փորձը կիրառվեց ոչ ավել, ոչ պակաս կիսաեզրափակիչ փուլում, երբ եզրափակչի ուղեգիրը վիճարկում էին ԽՍՀՄ-ն ու Իտալիան։ Հաջողությունը ժպտաց իտալացիներին։ 1972 թվականից սկսած՝ մրցաշարում հայտնվեց հետխաղային 11-մետրանոց հարվածաշարը։
- Ի տարբերություն հավաքականների մասնակցությամբ այլ մրցաշարերի՝ այստեղ 1984 թվականից սկսած, չկա պայքար 3-րդ տեղի համար։
- Իսպանիայի հավաքականը միակն է, որը կարողացել է պաշտպանել իր տիտղոսը՝ երկու անգամ անընդմեջ դառնալով Եվրոպայի չեմպիոն (2008, 2012):
- Մրցաշարի չեմպիոն դարձած 4 երկիր այժմ չկա Եվրոպայի քարտեզի վրա․ ԽՍՀՄ-ը, Չեխոսլովակիան և Հարավսլավիան կազմալուծվել են սոցիալիստական ճամբարի փլուզումից հետո, իսկ Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետությունը միավորվել է Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետության հետ։
- Ի հավելումն նախորդ կետի՝ Չեխոսլովակիայի չեմպիոնությունը փոխանցվել է Չեխիային՝ որպես իրավահաջորդ։ Սակայն նշենք, որ 1976 թվականի եզրափակչում, երբ Չեխոսլովակիան դարձավ մրցաշարի հաղթող, թիմի կազմում 11 ֆուտբոլիստից 8-ն ազգությամբ սլովակ էին, և միայն 3-ը՝ չեխ։
- 2000 թվականին մրցաշարն ընդունեց միանգամից երկու երկիր՝ Բելգիան ու Նիդերլանդները։ Մինչ այդ կայացած 10 առաջնությունում ընդունող երկիրը եղել է միայն մեկը։
- ԽՍՀՄ փլուզումից հետո նրա անդամ-երկրներից միայն Ռուսաստանին, Ուկրաինային ու Լատվիային է հաջողվել հանդես գալ Եվրոյի եզրափակիչ փուլում։
- Եվրո-2020-ը միակն է, որը չի անցկացվում նշված թվականին։
ԵՎՐՈ-2020
Այս տարի անցկացվելիք մրցաշարը որոշակիորեն շեղվել է դասական Եվրոյից։
Ինչպես հուշում է մրցաշարի անունը՝ այն պիտի անցկացվեր դեռ նախորդ տարի՝ 2020 թվականին, բայց կորոնավիրուսի համավարակով պայմանավորված հետաձգվեց ու կմեկնարկի այս տարվա հունիսի 11-ին։
2020-ը հոբելյանական էր լինելու մրցաշարի համար, ու որոշվել էր այն անցկացնել տարբեր երկրների 12 քաղաքներում, սակայն այս տարի, կրկին քովիդով պայմանավորված, այդ թիվը կրճատվեց մեկով․ հարցն այն է, որ ՈՒԵՖԱ-ն պահանջ էր դրել, որ որոշակի քանակով երկրպագուներ ներկա լինեն տրիբունաներում, ինչին Դուբլինը պատրաստ չէր ու զրկվեց մրցաշարի խաղերն ընդունելու իրավունքից։ Դուբլինում կայանալիք խաղերը բաշխվեցին Սանկտ Պետերբուրգի ու Լոնդոնի միջև, ինչի շնորհիվ այս երկու քաղաքները բոլորից շատ հանդիպումներ կընդունեն մրցաշարում։ Նույն սկզբունքով Բիլբաոն ևս զրկվեց Եվրոյի հավաքականներին հյուրընկալելուց ու դրա փոխարեն՝ մրցաշարը կընդունի Սևիլյան։
Մրցաշարի բացման արարողությունը, ինչպես արդեն նշեցինք, տեղի կունենա հունիսի 11-ին Հռոմում, իսկ եզրափակիչը՝ հուլիսի 11-ին Լոնդոնում։
Ստելլա Բաբլոյան
