Անցած երկու տասնամյակում կանանց ֆուտբոլի նկատմամբ համաշխարհային հետաքրքրությունը մեծ թռիչք է ապրել։
Աշխարհի լավագույն ֆուտբոլիստների ցուցակում կան գեղեցիկ սեռի ներկայացուցիչներ ամբողջ աշխարհից. նորվեգացի Ադա Հեգերբերգը, ավստրալացի Սամանտա Քերը, անգլիացի Լյուսի Բրոնզը, ամերիկացիներ Ալեքս Մորգանը և Մեգան Ռապինոն: Այնուամենայնիվ, այսօրվա մեր հերոսը առանձնանում է բոլորից:
Ծանոթացեք՝ Մարթա Վիեյրա դա Սիլվա, կամ պարզապես՝ Մարթա։
35-ամյա բրազիլուհին 21-րդ դարի առաջին տասնամյակում մեծ նվաճումների ու տիտղոսների է հասել, իսկ համաշխարհային հռչակ է ձեռք բերել 2004-2008 թվականներին: Խաղալով շվեդական «Ումեում» ՝ Մարտան հասավ եզակի արդյունքի ՝ 103 խաղում դառնալով 111 գոլի հեղինակ: Ցածրահասակ (162 սանտիմետր) և ճարպիկ հարձակվողն իր տեխնիկայի համար ստացել է «Կիսաշրջազգեստով Պելե» մականունը: Իսկ նրա գոլերով ու հնարքներով կարելի է անվերջ հիանալ․․․
Մարթան ֆուտբոլային կայունության զարմանալի օրինակ է: Նա Մեսսիի և Ռոնալդուի հետ միասին վերջին 13 տարվա ընթացքում «Ոսկե գնդակի» հավակնորդների ցուցակում առավել հաճախ ընդգրկված լավագույն ֆուտբոլիստների թոփ-3-ում է, իսկ 2006-ից 2010 թվականներին նա աշխարհում ընդհանրապես հավասարը չուներ:
2010-ին նա ստացավ հինգերորդ անընդմեջ «Ոսկե գնդակը», իսկ 2018-ին կրկին ճանաչվեց աշխարհի լավագույն կին ֆուտբոլիստը: Այս ամբողջ ընթացքում տարբեր ֆուտբոլիստներ մրցանակներ էին ստանում, բայց Մարթան միշտ երկրպագուների սրտերում էր: 2019-ի ամռանը տեղի ունեցավ եզակի իրադարձություն. Ֆուտբոլիստուհին դարձավ բացարձակ ռեկորդակիր աշխարհի առաջնություններում թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանանց շրջանում՝ խփած գոլերի քանակով: Ավելի վաղ առաջին տեղը 16 գնդակով զբաղեցնում էր գերմանացի Միրոսլավ Կլոզեն: Մարթային հաջողվեց գերազանցել այս ցուցանիշը և խփել նախ 17-րդ, իսկ հետո 18-րդ գոլերը Բրազիլիայի ազգային հավաքականի կազմում:
Դժվար է պատկերացնել, բայց աշխարհի ամենաֆուտբոլային երկրներից մեկում `Բրազիլիայում, որի տղամարդկանց ազգային հավաքականները հինգ անգամ նվաճել են Աշխարհի գավաթը, կանանց ֆուտբոլը արգելված է եղել շուրջ 38 տարի: Որոշումը, որը սահմանում էր, որ «կանայք իրավունք չունեն զբաղվել այնպիսի մարզաձևերով, որոնք չեն համապատասխանում իրենց բնական բնույթին», ընդունվել է 1941 թվականի ապրիլին: Վառարանի մոտ գոգնոցով կնոջ կերպարը շատ ավելի ներդաշնակ էր թվում այդ ժամանակ:
Այնուամենայնիվ, առաջին տասնամյակի ընթացքում ոչ ոք չի հետևել բանաձևի կատարմանը: Կանայք շարունակում էին ֆուտբոլ խաղալ, նույնիսկ մրցումներ էին կազմակերպում և «շրջում» երկրով: Պաշտոնապես արգելքը սկսել է գործել 1959 թվականին ՝ տղամարդկանց ազգային հավաքականի առաջին անգամ աշխարհի չեմպիոն դառնալուց մեկ տարի անց: Դժվար է հավատալ, բայց մի քանի տասնամյակ (մինչև 1979 թ.) մի երկրում, որը պարզապես պաշտում էր ֆուտբոլը, չկար ոչ մի կանանց ակումբ: Ավելին, նույնիսկ հրամանագրի չեղարկումից հետո անվստահությամբ և նույնիսկ ագրեսիվությամբ էին վերաբերվում աղջիկներին և կանանց, ովքեր ցանկանում էին նմանվել Պելեին և Ժաիրզինյոյին:
«Ընտանիքս ինձ չի աջակցել: Նրանք շատ երկար ժամանակ չէին ընդունում իմ հոբբին, առաջին հերթին այն պատճառով, որ մարդիկ դեռ կարծում էին, որ աղջկա տեղը ֆուտբոլային խաղադաշտում չէ», — համարյա քառասուն տարի անց՝ 2018-ի մարտին, ասել է Մարթան BBC Brazil-ին տված հարցազրույցում:
Երբ Մարթան մեկ տարեկան էր, նրա ծնողները բաժանվեցին: Մայրը ստիպված էր շատ աշխատել, ուստի նա դստերը ուղարկեց տատիկի մոտ: Այնտեղ էին նաև նրա զարմիկները, որոնք, իհարկե, չէին կարող չխաղալ ֆուտբոլ: Եվ Մարթան ևս չէր կարող չխաղալ նրանց հետ, չնայած հարևանների ագրեսիվ հայացքներին, որոնք վրդովված ասում էին. «Ո՞ւր է նայում նրա մայրը»:
«Ես սկսեցի խաղալ մոտակա քաղաքի տղաների թիմում, և երկու տարի անընդմեջ հաղթեցինք մրցաշարում: Բայց մի օր մեկ այլ թիմի մարզիչը որոշեց վերջնագիր ներկայացնել․ եթե ես շարունակեմ խաղալ, նրանք դուրս կգան մրցաշարից: Ուստի ինձ վտարեցին: Ինչու՞ է մարդկանց համար այդքան դժվար ընդունելը, որ ես ի ծնե տաղանդ ունեմ, և որ ֆուտբոլ խաղալն ինձ ուրախացնում է»,— պատմում է Մարթան:
Երբ Մարթան դարձավ 14 տարեկան, նրան հրավիրեցին խաղալ Ռիո դե Ժանեյրոյում ՝ իր հայրենի Դոիս Ռիաշուսից երկու հազար կիլոմետր հեռավորության վրա, այսինքն ՝ ավտոբուսով երեք օր հեռավորության վրա:
«Սիրելի 14-ամյա Մարթա: Ես գիտեմ, թե ինչ ես մտածում այս ավտոբուս նստելիս: Ես գիտեմ, թե ինչպես ես քեզ զգում: Ես գիտեմ, թե որքան վախեցած ես … Մի մտածիր դրա մասին», — սա նամակի սկիզբն է, որը հետագայում Մարթան գրել է ինքն իրեն: Ամեն անգամ կարդալիս նա դեռ լաց է լինում․ «Կարծես թե վերադառնամ այդ կանգառ», — խոստովանում է Մարթան:
Ռիո տեղափոխվելուց երեքուկես տարի անց Մարթան միացավ Բրազիլիայի Օլիմպիական հավաքականին, որից հետո նա հեռացավ կարիերան շարունակելու Շվեդիայում և կնքեց իր առաջին մեծ պայմանագիրը: Որպես «Ումեոյի» խաղացող, բրազիլացին հաղթեց Չեմպիոնների լիգան, ապա առաջին անգամ ճանաչվեց ՖԻՖԱ-ի տարվա լավագույն խաղացող: Նրա ակումբային կարիերան, ընդհանուր առմամբ, բավականին հաջող էր: Միևնույն ժամանակ, դեռ հնարավոր չի եղել կրկնել Բրազիլիայի տղամարդկանց հավաքականի հաջողությունները ազգային ընտրանու կազմում:
Այս առումով Մարթան ավելի շատ նման է Լիոնել Մեսսիին, քան Պելեին: Բրազիլիայի ընտրանու հետ նա նույնպես մեկ անգամ է հասել Աշխարհի գավաթի եզրափակիչ, և ճիշտ այնպես, ինչպես Արգենտինայի ազգային հավաքականը 2014-ին, բրազիլացիները 2007-ին պարտվեցին Գերմանիային:
Մարթան երկու անգամ օլիմպիական խաղերի արծաթե մեդալակիր է դարձել Բրազիլիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականի հետ (Աթենք 2004 և Պեկին 2008)։
2007-ի հուլիսին Մարթան և Բրազիլիայի կանանց հավաքականը 68,000 հանդիսականների առջև հաղթեցին «Մարականա» մարզադաշտում անցկացվող Պանամերիկյան խաղերում: Բրազիլացի երկրպագուները նրան համեմատեցին մեծն բրազիլացու՝ Պելեի հետ, նրան անվանելով «կիսաշրջազգեստով Պելե»: Ինքը՝ Պելեն, համաձայն էր այս համեմատության հետ: Մարթան պատմել է, որ «ֆուտբոլի արքան» զանգահարել է իրեն հաղթանակի կապակցությամբ շնորհավորելու համար, և որ նա ուրախ է լսել, որ պատմության մեջ ամենամեծ խաղացողներից մեկը հետևում է իր խաղերին: Դրանից հետո նրա ոտնահետքը դրոշմվեց մարզադաշտի բետոնե ծածկույթին՝ դարձնելով նրան առաջին կինը, ով արժանացավ այդ մեծ պատվին:
Մարթան մասնակցեց ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի 2007 թ. Գավաթի խաղարկությանը։ Եզրափակչում Բրազիլիան 2-0 հաշվով պարտվեց Գերմանիային: 2007 թվականի կանանց աշխարհի առաջնությունում Մարթան նվաճեց «Ոսկե գնդակը», որպես լավագույն խաղացող, իսկ «Ոսկե խաղակոշիկը» ՝ որպես մրցաշարի լավագույն ռմբարկու յոթ գոլով:
Եվրոպայում Մարթան հանդես է եկել միայն Շվեդիայի առաջնությունում․ ի դեպ, նա շատ ազատ շփվում է շվեդերենով և անգլերենով։ Բացի «Ումեոյից», որի կազմում նա հանդես է եկել 2004/08 թթ, նա խաղացել է նաև «Տիրեսո» և «Ռոսենգարդ» ակումբներում։ Այդ ընթացքում նա հասցրել է հանդես գալ նաև բրազիլական «Սանթոսում» և ամերիկյան «ԼԱ Սոլ», «Գոլդ Փրայդ» և «Վեսթերն Նյու Յորք» ակումբներում, իսկ 2017 թվականից հանդես է գալիս «Օրլանդո Փրայդում»։
2016թ նա ընդգրկվել է 100 ամենահաջողակ կանանց ցուցակում ըստ BBC-ի։ 2019թ Աշխարհի առաջնությունում նա դարձավ ևս մեկ ունիկալ ռեկորդի հեղինակ․ նա միակ ֆուտբոլիստն է (թե տղամարդկանց, թե կանանց շրջանում), ով գոլ է խփել 5 ԱԱ-ներում։
«Փոփոխությունների հասնելու համար պետք է պայքարել, պետք է անել քո գործն այնպես, որ գործնականում մարդկանց ապացուցես, որ կանանց ֆուտբոլը հնարավոր է: Իրականում տղամարդկանց և կանանց ֆուտբոլը ըստ էության նույն բանն է: Մենք խոսում ենք ճիշտ նույն ցանկության մասին `ցույց տալու ամենալավը, ինչ դու ունակ ես, երեխաների համար օրինակ դառնալու նույն ցանկության մասին, որպեսզի նոր սերունդը կարողանա ընդունել այն, ինչը նախկինները չեն ընդունել»,- ասել է Մարթան:
Երիտասարդ ֆուտբոլիստուհիներից շատերը, ովքեր այսօր համարվում են գերմանական, բրազիլական կամ անգլիական ֆուտբոլի «հույսեր», խոստովանում են, որ մանկության տարիներին նրանք երազում էին լինել հենց Մարթայի նման․․․ Միգուցե շուտով ականատես կլինե՞նք «նոր Մարթայի» վերելքին ֆուտբոլային երկնակամարում․․․
Վար Բաբայան
Շարքի նախորդ մասերը․
Մարմնամարզության արքայադուստրը՝ Սիմոնե Բայլս
GALLERY
