Հայ գրոսմայստեր Լևոն Արոնյանը հեռանում է Հայաստանից։ Աշխարհի վեցերորդ ուժեղագույն շախմատիստը տեղափոխվում է ԱՄՆ ու այսուհետ հանդես է գալու Միացյալ Նահանգների դրոշի ներքո։ Արոնյանի որոշումը բուռն քննարկումների առիթ դարձավ։ Բոլորն ինքնամոռաց սկսեցին քննադատել հայկական շախմատի գլխավոր հերոսին՝ մոռանալով, թե ով է նա ու ինչ է արել Հայաստանի ու հայկական շախմատի համար իր ողջ կարիերայի ընթացքում։ Ճիշտ էր Լևոնի որոշումը, թե ոչ, ամենևին էլ մեր քննարկելու ու որոշելու հարցը չէ, բայց Արոնյանը հաստատ արժանի չէր այսչափ ատելության։
Մոռացված իրականություն
Վերջին տարիներին աշխարհում ամենամեծ հաջողություններ գրանցած սուպերգրոսմայտերներից մեկի Հայաստանից հեռանալու որոշումը քննադատողները հիմնականում տան փափուկ բազմոցին նստած մարդիկ են, որոնք անգամ չեն էլ հիշում, թե ինչպես Արոնյանը եկավ Հայաստան ու անչափելի ուրախություններ պատճառեց մեր երկրին։ Լևոնը ժամանակին բնակվում էր Գերմանիայում ու ներկայացնում էր այդ երկիրը։ Նա ամուր կապով կապված էր Հայաստանի հետ նաև այդ ժամանակ, սակայն շախմատային աշխարհում Լևոն Արոնյան անվան կողքին դեռևս Գերմանիայի դրոշն էր։
Իսկ ինչպե՞ս Լևոնը եկավ Հայաստան։ Արոնյանի Հայաստան գալու գործում երկու հիմնական դերակատարներ կան։ Առաջինի անունը այս օրերին բոլորն են հիշում՝ թերևս այս ամենին տալով նաև քաղաքական նրբերանգներ։ Խոսքը, իհարկե, ՀՀ 3-րդ նախագահ Սերժ Սարգսյանի մասին է։ Բայց քչերին է հայտնի, որ Լևոն Արոնյանի Հայաստան տեղափոխվելու գործում մեծ ավանդ ու դերակատարում է ունեցել հայկական շախմատի լեգենդ, շախմատային մեկնաբան Գագիկ Հովհաննիսյանը։ Հենց Հովհաննիսյանն էր 2000-ականների սկզբին փորձում հասկացնել հայկական շախմատի ազդեցիկ դեմքերին, որ պետք է Հայաստան բերել Լևոն Արոնյանին, եթե ուզում ենք նվաճել համաշխարհային շախմատի բոլոր թագերը։ Հովհաննիսյանի առաջարկությունն ընդունվեց, սկսվեց քայլեր ձեռնարկվել Արոնյանին Հայաստան բերելու ուղղությամբ։
Գագիկ Հովհաննիսյանը հայկական շախմատի անփոխարինելի մարդկանցից էր։ Armsport-ը Արոնյանի հեռանալու որոշման մասին փոքրիկ զրույց ունեցավ Հովհաննիսյանի կնոջ՝ Աստղիկ Հովհաննիսյանի հետ, որը հիշեց շախմատային մեկնաբանի ոգևորությունը Լևոնի Հայաստան գալու տարիներին, իսկ հետո վստահեցրեց, որ եթե Գագիկ Հովհաննիսյանը ողջ լիներ, ամեն ինչ այլ ձև կդասավորվեր․
«Եթե Գագիկը ողջ լիներ, Լևոնը չէր գնա։ Վստահ եմ՝ Գագիկը կկարողանար համոզել Լևոնին, որ նա այս որոշումը չկայացներ»։
Անչափելի հաջողություններ
Թուրին, Դրեզդեն, Ստամբուլ․․․այս քաղաքների անունները լսելիս մեր մարմնով պետք է հաճելի սարսուռ անցներ, ճիշտ այնպես, ինչպես «Ռեալի» երկրպագուների մարմնով է անցնում, երբ նրանք լսում են Գլազգո, Լիսաբոն, Միլան, Քարդիֆ կամ էլ Կիև քաղաքների անունները։ Սակայն քչերն են հիշում Համաշխարհային Օլիմպիադայում Հայաստանի հավաքականի ֆանտաստիկ հաղթանակները 2006-ին 2008-ին ու 2012-ին։ Հենց Լևոն Արոնյանի առաջատարությամբ մեր ընտրանին հասավ նման ֆանտաստիկ հաջողության։ Իսկ ինչու՞ չենք հիշում, չէ՞ որ դա բոլորիս հաղթանակն է։
Արոնյանը աշխարհի կրկնակի գավաթակիր է, արագ շախմատի աշխարհի չեմպիոն։ Եթե նայենք միայն անհատական մրցանակներին, ապա Արոնյանը միայն աշխարհի չեմպիոն չի դարձել, նա շախմատային աշխարհում հասել է գրեթե բոլոր թագերին ու այդ ամենը մեր երկրի ու մեր դրոշի ներքո։ Նա այս ժամանակաշրջանի ամենահաջողակ շախմատիստն է Մագնուս Կառլսենից հետո ու սրանում կասկած չկա։
Անառողջ մթնոլորտ, անառողջ մտքեր
Ցավոք, Հայաստանում վերջին տարիներին մարդիկ այդպես էլ չկարողացան տարանջատել անձնականն ու քաղաքականը, մարզականն ու քաղաքականը, ընտանեկանն ու քաղաքականը։ Այս ամենի կոնտեքստում մենք ստացանք մի իրավիճակ, երբ Հենրիխ Մխիթարյանին քննադատում էին նրա մայրիկի կողմից Թովմաս Գրիգորյանին աջակցելու մեջ, Լևոն Արոնյանին Սերժ Սարգսյանի հետ մտերիմ հարաբերություններ ունենալու մեջ ու այսպես շարունակ։ Սա իրական շիլաշփոթ էր, որը ազդեց մարզիկների հոգեբանության վրա։ Սրանում բոլորս ենք մեղավոր։ Միայն հիշե՛ք, թե ինչպես էին մարդիկ «վառում» Մխիթարյանին, որ նա ամռանը չէր միացել հավաքականին, որպեսզի ինչպես հարկն է պատրաստվի նոր մրցաշրջանին։ Աբսուրդն անգամ հասել էր նրան, որ որոշ մարդիկ պահանջում էին ավագի թևկապից զրկել Հենրիխին։ Ի՜նչ ամոթ․․․
Արոնյանի ու առհասարակ հայ շախմատիստների դեմ բողոքի, քննադատության ու ատելության ալիքը սկսվեց 2018 թվականին, երբ նրանք իրենց աջակցությունն էին հայտնել Հայաստանի այն ժամանակվա վարչապետ Սերժ Սարգսյանին։ Բազմաթիվ էին կոչերը, որ պետք չէ «ոչնչացնել» հայ ազգին բազմաթիվ անգամներ ուրախության պահեր պարգևած մարզիկներին, սակայն «ոչնչացողների» ականջները խլացել էին ամբոխի աղմուկի մեջ։ Չի կարելի բացառել, որ Արոնյանը հեռանում է նաև հոգեբանական վիճակի ու սարսափելի վատ մթնոլորտի պատճառով։ Համենայն դեպս, Միացյալ Նահանգներում դժվար թե Արոնյանին քննադատեն, եթե աջակցի, կամ էլ չաջակցի Ջո Բայդենին ու Կամալա Հարիսին։ Վերջապես հասկացե՛ք, դա անառողջ է․․․
Իսկ ի՞նչ է պետք անել հիմա
Լևոն Արոնյանի որոշումը իսկապես ցավալի պետք է լինի բոլորիս համար։ Հայկական սպորտում վերջին տարիներին մեզ ամենաշատ ուրախություն պարգևած մարզիկներից մեկը, մոլորակի ուժեղագույն շախմատիստներից մեկը, որը մեր երկրի դեսպանն էր շախմատային աշխարհում, գնում է ԱՄՆ։ Սակայն արձագանքները ամենևին էլ այսպիսին չէին։ Ափսոսանքի փոխարեն քննադատություններ, սարսափելի խոսքեր ու դավաճանական բնութագրումներ։ Բայց հիշե՛ք, Լևոնը փոխում է բնակության վայրն ու այն ֆեդերացիան, որին ներկայացնում է, այլ ոչ թե ազգությունը․․․
Համաձայն ենք Լևոնի որոշման հետ, թե ոչ, երկրորդական է։ Այո՛, խոսե՛ք ձեր ընկերների հետ, փորձե՛ք հասկանալ՝ որն էր նման որոշման պատճառը։ Քննարկե՛ք, քննադատե՛ք, բայց հանրային դաշտ մի՛ բերեք այդ ամենը։ Ի վերջո մենք խոսում ենք մոլորակի ուժեղագույն շախմատիստներից մեկի ու հայկական շախմատի անվիճելի արքայի մասին, որը բազում ուրախության պահեր է տվել մեր ազգին, այսպես արդար չէ․․․
Բարի ճանապա՜րհ, Լևո՛ն․․․
Արամ Սահակյան