Մարդկանց մեծամասնության շրջանում ձևավորվել է կարծրատիպ, ըստ որի, մարտարվեստը դաժանության քարոզ է: Իհարկե, այդ պնդումը հեռու չէ իրականությունից. խառը մենամարտերի` MMA և UFC մրցաշարերը նյարդերից թույլ մարդկանց համար չեն, քանի որ օգտագոնում զարգացող իրադարձություններն ուղեկցվում են սարսափազդու հարվածներով: Կոպիտ ասած՝ բակային կռվին տրվել են մարզական էլեմենտներ ու անուն, ու դա վերածվել է սպորտաձևի:
Կարատեն ու դրա ենթատեսակները, բնավ, չեն համապատասխանում վերոնշյալ սպորտաձևերի սկզբունքներին: 80-ական և 90-ական թվականներին հաճախակի եթեր հեռարձակվող արևելյան մարտաֆիլմերի հերոսները մեզ սովորեցնում էին, որ կարատեն դա զուտ միմյանց ծեծելու մասին չէ: Կարատեն սերտորեն կապված է ոչ միայն ֆիզիկական գերազանց պատրաստվածության հետ. այն նաև մարզում է մարդու ոգին: Ուստի, եթե դուք ձեր շրջապատում ունեք մարդ, որն ասում է «երեխայիս տալիս եմ կարատեի, որ բակում իրեն բան ասող չլինի», ասացեք «OK JAN», շրջվեք ու գնացեք:
Կարատեն որպես արվեստ գնահատողների համար 2023 թվականի գարունը հատկանշական էր. ոլորտի լավագույններն էին եկել Երևան: Հայաստանի մայրաքաղաքում կայացավ Ավանդական Կարատեի միջազգային՝ «Ararat Cup»-2023 մրցաշարը 8 երկրի 13 կազմակերպությունների մասնակցությամբ: ArmSport-ը հետևել է մրցաշարին, գնացել է դրա անցկացման հետքերով, զրուցել է ոլորտի ղեկավարների հետ, փորձել է վեր հանել խնդիրները և հեռանկարները:
Ի՞նչ է կարատեն
Նախ փորձենք հասկանալ՝ ինչ է կարատեն: Այն ճապոներենից թարգմանաբար նշանակում է «դատարկ ձեռքի ճանապարհ»: Սկզբնական շրջանում Ծագող արևի երկրում մարտարվեստի նկատմամբ կար անվստահություն. Կարատեի «Լուսավորիչը» Գիչին Ֆունակոշին էր, որն ամբողջ կայսրությունով մեկ տարածում էր մարտարվեստի ուսմունքը։ 1922 թվականին Ճապոնիայի կրթության նախարարը Կեյո համալսարանում թույլ տվեց բացել առաջին կարատե ակումբը: 10 տարի անց արդեն այդպիսի ակումբներ կային Ճապոնիայի համալսարաններից շատերում։
Կարատեի ոլորտում ավանդապահ մարդիկ են, փոփոխություններ առանձնապես չեն սիրում. Այլ կերպ հնարավոր չէ բացատրել այն, որ մարզաձևի համաշխարհային ֆեդերացիան ճանաչում է 1930-ականներին ստեղծված կարատեի հետևյալ ոճերը՝ Շոտոկան, Շիտո-րյու, Գոջյու-րյու, Չյոջուն Միյագի և Վադո-րյու: 1980 թվականին այս «ընտանիքը» համալրվեց ևս մեկ ձևով (այդ մասին՝ ստորև): Ֆունակոշին կարատե-դո բառի «կարա»-ին» տալիս է հետևյալ մեկնաբանությունը.
«Այն մարդու ներսը մաքրում է եսասիրությունից և չար մտքերից։ Միայն մաքուր խղճով և մտքերով պարապողը կարող է հասկանալ իր ձեռք բերած գիտելիքի իմաստը, նա պետք է լինի ներսից համեստ և արտաքինից՝ հարգալից։ Միայն համեստություն ունենալով է հնարավոր ընկալել կարատեի դասերը։ Սրան կարելի է հասնել լսելով և ընդունելով քննադատությունը»։ Ֆունակոշին համոզված էր, որ բարեկիրթ լինելն ամենակարևորն է:
Ֆուդոկան կարատեն ու Երևանը
Խորհրդային միության ժամանակ բոլորը լարված ու կլանված դիտում էին Բրյուս Լիի մասնակցությամբ ֆիլմերը (ժամանակին հայերի մի ստվար զանգվածի համար նույն ինքը՝ Բռուս Լինը), սակայն ճապոնական մարտարվեստների ամենահայտնի վարպետը գործածում էր ոչ միայն ավանդական կարատե ոճը: Նույնը վերաբերում է, ի դեպ, նաև Ջեկի Չանին: 80-ականների վերջից մարտարվեստների կենտրոններ սկսեցին բացվել Միության տարբեր երկրներում, այդ թվում և Հայաստանում: 90-ականներին երեխային կարատեի «խմբակ» ուղարկելը նույնքան մոդայիկ էր, որքան ունենալ «փոխանցման տուփով» հեծանիվ կամ լսել Bakcstreet Boys:
Սնկի պես տարածվող «եսիմ ինչ կարատե» անունով մարզադպրոցները ունենում էին կարճ կյանք: Այն եզակիներից մեկը, որն այն ժամանակվանից պահպանում է իր գոյությունը (դեռ ավելին՝ զարգանում է), Ֆուդոկան կարատե-դո ավանդական կարատեն է Հայաստանում: Շենգավիթ համայնքի մարզադպրոցում, կենցաղային բարդագույն պայմաններում տասնյակ երեխաներ ու պատանիներ ուսանում էին ավանդական կարատե: Հայաստանյան Ֆեդերացիայի նախագահ, այս պահին արդեն սև գոտի 8-րդ դան Կարեն Ավետիսյանը ոչ միշտ էր անցկացնում մարզումները, բայց հատկապես նրա մարզումներն էին համարվում ամենակոշտն, ու միևնույն ժամանակ, ամենաարդյունավետը: Աշակերտների շրջանում հատկապես նպատակասլաց էր Հունան Ավետիսյանը:
Անվանի Կարեն Ավետիսյանի որդին պարտավոր էր լինել լավագույնը. ազգանունը պարտավորեցնող էր: Վաղ տարիքում վաստակելով իր առաջին սև գոտին, Հունանը հասկացավ, որ առաջ գնալու և զարգանալու համար միայն Հայաստանը իրեն քիչ է. անհրաժեշտ էր «ասպատակել» նախ տարածաշրջանը, ապա նաև՝ ամբողջ աշխարհը: Այդպես նա հայտնվեց Իսպանիայում, որտեղ էլ գնաց հոր հետքերով ու գլխավորում է Ֆուդոկան Կարատե Դո ֆեդերացիան: «Ինչո՞ւ չկազմակերպել միջազգային մրցաշար Երևանում»․ լեհ գործընկերների գաղափարն ու առաջարկը շատ համահունչ էր Հունան Ավետիսյանի վաղեմի ցանկության հետ։
«Երբ Մակեդոնիայում 2022 թվականի աշխարհի առաջնության շրջանակում հանդիպեցինք, նրանք առաջարկեցին Ararat Cup մրցաշար անցկացնել Երևանում: Նախկինում նրանք Երևանում նման մրցաշար անցկացնելու փորձ ունեցել էին: Հարկավոր էր կապվել Ֆուդոկան կարատեի ենթաձևի հիմնադիր, Համաշխարհային Ֆեդերացիայի գործադիր նախագահ Իլյա Յորգայի հետ: Անվանի մասնագետը թեպետ նշեց, որ չի կարող այցելել իր սիրելի Հայաստանը (Յորգան բազմաթիվ սեմինարներ է անցկացրել Երևանում-խմբ.), բայց տվեց իր անվերապահ թույլտվությունը: Յորգայի «օրհնությունը» մի շարք դռներ բացեց մեզ համար», — ArmSport-ի հետ զրույցում ասում է Հունան Ավետիսյանը:
Ֆուդոկանի Հայաստանյան Ֆեդերացիայի նախագահ Կարեն Ավետիսյանը մտավախություն ուներ մեր երկրում ծավալվող իրադարձությունների վերաբերյալ, բայց հենվելով հյուրասիրության պոտենցիալին, որը հատուկ է մեր ազգին, մրցաշարի անցկացմանը տրվեց կանաչ լույս: Նրա խոսքով՝ ստեղծագործական թիմը բարեհաջող դուրս եկավ բարդ իրավիճակից:
«Ժամանակը շատ քիչ էր, բայց այն կար: Իմ խորհին համոզմամբ, ոչ մի միջոցառում անթերի չի լինում: Փորձը ցույց տվեց, որ կարող ենք հանպատրաստից նման կարգի միջոցառում անցկացնել: Սա, իհարկե, թիմի միահամուռ ջանքերի, ձգտման և ցանկության արդյունքն է», — հպարտանում է Կարեն Ավետիսյանը:
Մարզական այս տոնին մասնակցելու և ներկա գտնվելու համար Երևան էին ժամանել բազմաթիվ հյուրեր, որոնք Հունան Ավետիսյանի խոսքով շատ գոհ են մնացել ամեն ինչից: Մասնավորապես՝ Իսրայելի ներկայացուցիչները խոստացել են հաջորդ տարի Հայաստան գալ նվազագույնը 30 հոգանոց պատվիրակությամբ: Մրցաշարի անցկացման վրա, սակայն, ստվեր ընկնելուց Հունան Ավետիսյանն ու մնացածը չկարողացան խուսափել: Տարածաշրջանում, ու մասնավորապես Հայաստանում ստեղծված բարդ պայմանների պատճառով Երևան չեկան Ռումինիան, Բելառուսը, Ուզբեկստանը և մի շարք այլ երկրներ: Շատերը զուտ վախեցան: Ցավալին այն է, որ նրանց վախին ոչ մի կերպ հնարավոր չէ հակադարձել՝ զուտ համոզելով:
Ֆուդոկան կարատեի համաշխարհային ֆեդերացիայի պատվավոր նախագահ Անդրեյ Կորոլյովը նույնպես Երևանում էր և մրցաշարի անցկացման գաղափարն ու իրագործումը դրական է գնահատում: Նրա խոսքով, միջոցառում անցկացնելը, հատկապես միջազգային մասշտաբի, հեշտ չէ: Կորոլյովը հատուկ շնորհակալություն է հայտնում Կարեն Ավետիսյանին և Հունան Ավետիսյանին, որոնք շարունակում են մեծ աշխատանք կատարել ֆուդոկանի զարգացման գործում: Պատվավոր նախագահն ասաց, որ ժամանակին մեծ խոչընդոտներ էին ստեղծվում մարզաձևով զբաղվելու ընթացքում, իսկ հիմա ամեն ինչ այլ է․
«Կարատեն սկսում է մեծ մասսայականություն վայելել. սա լավ նորություն է: Եթե իմ երիտասարդության տարիներին այս սպորտաձևն արգելված էր, այժմ իրավիճակը կտրուկ փոխվել է: Այսօր արդեն հնարավոր է դառնալ օլիմպիական չեմպիոն այս մարզաձևում: Ուրախ եմ, որ կարատեին մենամարտի պես չեն վերաբերվում։ Ի վերջո, կարատեն մարտարվեստ է՝ իր հարուստ պատմությամբ ու փիլիսոփայությամբ»։
Կարեն Ավետիսյանի կարծիքով 90-ականների հետ համեմատած կա մարզաձևի հետաքրքրության նահանջ, սակայն դա վերաբերում է վերջին 3-4 տարվան:
«Երկրում գործող ցանկացած ոլորտ իր վրա կրում է տիրող իրավիճակի ազդեցությունը, մենք էլ բացառություն չենք: Ֆուդոկանի տեմպերը համահունչ են երկրի տեմպերին: 2020-թ սկզբներից երկիրը անցնում է համաճարակի և պատերազմի միջով, նորմալ է, որ բնականոն տեմպից դուրս ենք մնացել, բայց մցաշարի անցկացումը ցույց տվեց, որ ֆուդոկանցիները պահպանել են մարտական ոգին, չեն վհատվել՝ ցուցաբերելով բարձր արդյունքներ»:
Խոսելով երկրում տեղի ունեցող իրադարձություններից, Հունան Ավետիսյանը պնդեց, որ մարտարվեստի, մասնավորապես, կարատեի տիրապետելը կենսական անհրաժեշտություն ունի:
«Ես կարծում եմ յուրաքանչյուր տղա պիտի կռվել իմանա: Մենք այլընտրանք չունենք. մշտապես լարվածության մեջ ենք ապրում: Գոնե զինվորը պետք է կարողանա կռվել: Պարտադիր չէ կարատե: Շատ հաճախ պատերազմի դաշտում մենք հանդիպում ենք իրավիճակների, երբ գնում է ոչ թե զենքի, այլ ձեռքի ու ոտքի կռիվ: Ես շատ ուրախ կլինեմ, որ թե՛ ներքին զորքերը, թե՛ զինվորները, թե՛ պարզապես տղամարդիկ զբաղվեն արևելյան մարտարվեստներով: Յուրաքանչյուր տղամարդ պետք է կարողանա պաշտպանել իր տունն ու հայրենիքը», — պնդում է Հունան Ավետիսյանը:
Աղջիկներն ու կարատեն
Միայն տղաները չէ, որ պետք է զբաղվեն մարտարվեստով: Վաղուց կոտրվել է կարծրատիպը, որ մարտարվեստը կանացի սպորտ չէ: Այո, կանանց ըմբշամարտը կամ բոդիբիլդինգը ամենաակնահաճոն չէ, սակայն նույն ավանդական կարատեն, աղջիկների մատուցմամբ շատ էսթետ է: Հայաստանի բազմակի չեմպիոն Նարինե Մխիթարյանը պնդում է՝ նման սպորտաձևում գենդերային տարբերություն չկա:
«Ես մանկուց եմ զբաղվել ավանդական կարատեով: Այն ժամանակներից, մեր խմբում բազմաթիվ պատանի ու երիտասարդ աղջկներ կան: Կարատեով պարբերաբար զբաղվելը ստիպում է մարզավիճակ պահել ու, անհրաժեշտության դեպքում, թույլ է տալիս պաշտպանվել: Ի՜նչ իրավիճակ ասես, որ չի կարող պատահել կյանքում, չէ՞», — ժպիտով ասում է Նարինեն ու կոտրում ևս մեկ կարծրատիպ.
«Ես կարատե սպորտաձև «տեղափոխվել եմ» մարմնամարզությունից, որտեղ շատ հաճախ վնասվածքներ եմ ստացել: Կարատեում եմ արդեն 20 տարի, սակայն որևէ վնասվածք մինչև հիմա չեմ ստացել և շատ ուրախ եմ, որ տարիներ առաջ թակեցի հենց Ֆուդոկան Կարատեի մարզադպրոցի դուռը», — եզրափակեց Նարինե Մխիթարյանը:
Վնասվածքների թեման շարունակում է նաև Հունան Ավետիսյանը: Նրա խոսքով, hամաշխարհային ֆեդերացիայի նախագահ Իլյա Յորգան, լինելով բժիշկ, իսկ հետագայում նաև բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, քաջ գիտակցում էր՝ ավանդական կարատեի շոտոկան ոճում շատ են վտանգավոր տարրերը: Նա զտեց այն ու ստեղծեց լրիվ նոր ոճ՝ անվանելով այն ֆուդոկան, որը թարգմանաբար նշանակում է «ամուր տուն»:
Ararat Cup մրցաշարի արդյունքները թույլ են տալիս ակնկալելու, որ մրցաշարը կկրի պարբերական բնույթ, և հաջորդ նմանանտիպ միջազգային մրցաշարարերին Երևան կգան ավելի մեծ թվով երկրների ավելի շատ ներկայացուցիչներ։
Հեղինակ՝ Ռոբերտ Գասպարյան
