Ամեն անգամ, երբ բացվում է տրանսֆերային պատուհանը, երկրպագուները շփում են իրենց ձեռքերն ու սպասում են աղմկահարույց ու «յուղոտ» տեղափոխությունների։ Ամռանը, սովորաբար, նման լուրերի պակաս չի լինում, Ֆաբրիցիո Ռոմանոն օրվա 24 ժամից 23-ը ինսայդ է տալիս։ Որպես կանոն, ձմռանն էլ թոփ տրանսֆերների պակաս չէր լինում, բայց այս տարի տոտալ հիասթափություն եղավ։ Վիրջիլ վան Դեյքի (75 մլն), Էնցո Ֆերնանդեսի (106 մլն) և Ֆիլիպե Կոուտինյոյի (142 մլն) բազմամիլիոնանոց տեղափոխությունների ֆոնին Վիտոր Ռոկեի տրանսֆերը՝ «Ատլետիկո Պարանաենսեից» «Բարսելոնա», ընդամենը 25,6 մլն ֆունտի դիմաց պարզապես ծիծաղելի է։
Վերևում թվարկած 3 տրանսֆերներն էլ ձմեռային են ու համարվում են ռեկորդային, 3-ն էլ, իհարկե, ԱՊԼ-ում են գրանցվել։ Հիմա փորձենք հասկանալ նման «լռության» պատճառները ու մոտավոր պատկերացում կազմել ապագայի վերաբերյալ, սպասել տրանսֆերային շուկայի «ապաքինման», թե՞ համակերպվել նոր իրողությունների հետ։ Քանի որ ձմեռային տրանսֆերային պատուհանի բոլոր ժամանակների թոփ 10 տեղափոխությունից 9-ը գրանցվել է Անգլիայի առաջնությունում, հենց այս լիգայի մասին էլ կխոսենք։
Մի քանի կարևոր թիվ
Պրեմիեր լիգայի ակումբներն այս ձմեռային տրանսֆերային պատուհանում 8 անգամ ավելի քիչ են ծախսել, քան մեկ տարի առաջ՝ խղճուկ 112 միլիոն ֆունտ ստերլինգ՝ 815 միլիոնի դիմաց: Համեմատության համար նշենք, որ 2023 թվականի ձմռանը «Չելսին» շուկայում 3 անգամ ավելի շատ թողեց, քան ԱՊԼ մյուս ակումբները միասին վերցրած: Իսկ հիմա ինֆո, որից կարող է error տալ ցանկացածի ուղեղում. ծախսերի տեսանկյունից ԱՊԼ-ում առաջատարը ոչ «Յունայթեդն» է, ոչ «Չելսին», ոչ էլ «Լիվերպուլը», այլ համեստ «Քրիստալ Փելասն» է։ Ընդհանուր առմամբ, 11 ակումբ ոչ մի տրանսֆեր չի իրականացրել, այդ թվում «Արսենալը», «Լիվերպուլը», «Մանչեսթեր Յունայթեդը», «Չելսին» և «Նյուքասլը»։ Ու դա ռեկորդային ամառային պատուհանի ֆոնին, երբ ակումբները ծախսել էին 2,4 միլիարդ ֆունտ ստերլինգ:
Այս ձմռան ամենաթանկ ձեռքբերումը 21-ամյա պաշտպան Ռադու Դրագուսինն է, որը «Ջենովայից» 26 միլիոն ֆունտ ստերլինգի դիմաց տեղափոխվեց «Տոտենհեմ»։ Նրան հաջորդում են պատանի ֆուտբոլիստներ, որոնք ծանոթ են միայն սկաուտներին, Ֆաբրիցիո Ռոմանոյին և Football Manager-ի երկրպագուներին։ Թող ձեռք բարձրացնեն նրանք, որոնք ճանաչում են 19-ամյա անգլիացի Ադամ Ուորտոնին և 18-ամյա արգենտինացի Կլաուդիո Էչևերիին: Եթե չկան՝ շարունակենք։
Ընդհանուր առմամբ, Պրեմիեր լիգայի ակումբները կատարել են ընդամենը 30 տրանսֆեր, որից 17-ը, այսպես կոչված, մշտական տրանսֆերներ են (13-ը՝ վարձավճարով)։ Միայն կովիդյան մրցաշրջանում է եղել ավելի քիչ՝ 11 տրանսֆեր (գումարած 13 վարձակալված): Համեմատության համար՝ նույնիսկ համեստ 2012 թվականին ակումբները պայմանագիր են կնքել 36 խաղացողի հետ, իսկ անցած ձմռանը՝ 42-ի:
Կանոնակարգային առանձնահատկություններ
Եկեք չմոռանանք, որ Պրեմիեր լիգան ունի իր ֆինանսական կանոնները 2013 թվականից։ Ֆինանսական կորուստների շեմն ԱՊԼ-ում 3 մրցաշրջանի համար չի կարող գերազանցել 15 միլիոն ֆունտ ստերլինգը (կանանց թիմի և երիտասարդների զարգացման ծախսերն այստեղ հաշիվ չեն), իսկ իրականում՝ 105 միլիոնը, քանի որ շատերն օգտվում են այն բացառությունից, որը թույլ է տալիս սեփականատերերի հաշվին այդ վնասները ծածկել՝ երաշխավորելով առաջիկա երկու տարվա կայուն ֆինանսավորումը։ Հակառակ դեպքում՝ խախտում կատարած թիմերից միավորներ կհանվեն, կկիրառվեն տույժեր ու կդրվի տրանսֆերների արգելք (լավ է Անգլիայում ԴԱՀԿ չկա))))։
Մինչև անցյալ տարի Պրեմիեր լիգան միայն վախեցնում էր ակումբներին, բայց, ըստ երևույթին, հասկացան, որ դա այլևս չի աշխատում ու անցան գործի։ Նախ «քշեցին» «Մանչեսթեր Սիթիի»վրա՝ ֆինանսական կանոնների 100-ից ավելի կետերի խախտման կասկածներով: Այդ գործով նախաքննությունը դեռ շարունակվում է։ Իսկ առաջին ծանր պատժամիջոցները կիրառվեցին նոյեմբերին «Էվերտոնի» դեմ։ 2021/22 մրցաշրջանում «Իրիսները» զրկվել են 10 միավորից՝ ֆինանսական կանոնները խախտելու համար, ինչը աննախադեպ պատիժ է առաջնության համար: Լիվերպուլյան թիմը բողոք է ներկայացրել, բայց դեռ արդյունք չկա՝ բողոքի քննարկման օր չի նշանակվել։
Տարեսկզբին նոր մեղադրանքներ եկան նույն «Էվերտոնի» ու «Նոթինգեմ Ֆորեսթի» հասցեին՝ այս անգամ 2022/23 մրցաշրջանում կատարած խախտումների համար։ Ակումբները, ինչպես և սպասվում էր, իրենց մեղավոր չեն համարում։ «Էվերտոնը» փորձում է արդարանալ նրանով, որ գերծախսերը պայմանավորված են մարզադաշտի կառուցման համար վարկի մարմամբ (չնայածկանոնները նման բացառություն չեն պարունակում)։ «Անտառայիններն» էլ պնդում են, որ վատնած գումարները Բրենան Ջոնսոնի վաճառքից են, որոնք «նստել են» ակումբի հաշվին սահմանված ժամկետից միայն 2 ամիս անց։ Գործերը կքննարկվեն մինչև մրցաշրջանի ավարտը։
Հունվարյան տրանսֆերային անդորրն ուղղակիորեն կապված է Պրեմիեր լիգայի տեսուչների աննախադեպ գործունեության հետ։ Իսկ տեսուչների աննախադեպ ակտիվությունը պայմանավորված է կառավարության՝ ֆուտբոլի անկախ կարգավորիչ (IREF) ստեղծելու ծրագրերով։
Կարգավորող մարմինը լիցենզավորելու է ակումբներին և վերահսկելու է ֆինանսական գործունեությունը, կորպորատիվ կառավարումը և, նույնիսկ, երկրպագուների հետ փոխգործակցությունը: IREF-ը իրական հնարավորություն է՝ վերջ դնելու գերծախսերին և վատ կառավարմանը, որոնք պատուհասել են ԱՊԼ-ին և սպառնում են ակումբների գոյությանը։ Իհարկե, IREF-ի աշխատանքի մանրամասները դեռ հայտնի չեն, այն խիստ գաղտնի է պահվում, և դա բնական է։ Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը դեռ չի որոշել կարգավորող մարմնի ստեղծման համար անհրաժեշտ օրենքների ընդունման ժամկետները։ Հնարավոր է, որ գործընթացը մեկնարկի մարտի վերջին, և IREF-ը կսկսի աշխատանքն արդեն 2025 թվականին։
Առայժմ անհայտ է՝ արդյո՞ք ներկայիս ֆինանսական կանոնները կվերանայվեն, թե ոչ, բայց առաջին տարբերակն առավել հավանական է։ Անկախ կարգավորող մարմինը կարող է լավ ստուգել նախորդ ժամանակաշրջանները, օրինակ՝ վերջին 3 տարվա ծախսերը, և եթե նրանք ինչ-որ բան գտնեն, կոշտ հարցեր կառաջանան, որոնց տակից դուրս գալը կլինի հերոսություն: Լիգայի տրանսֆերային պասսիվությունն ու աննախադեպ վերահսկողությունը կարելի է բացատրել պետական տեսուչների առջև մաքրամաքուր ու թափանցիկ կարգեր հաստատելու ցանկությամբ։
Պրեմիեր լիգայի այն ակումբները, որոնք ներկայացնում են ու ներկայացնելու են առաջնությունը եվրոպական մրցասպարեզում, պետք է հաշվի առնեն նոր չափորոշիչները։ Ովքեր չգիտեն՝ ՈւԵՖԱ-ի ֆինանսական կայունության կանոնները նախորդ տարի փոխարինել են ֆինանսական ֆեյր-փլեյին: Արդեն հիմա հայտնի է եվրոպական ֆուտբոլային միության ֆինանսական ստուգման հետ կապված առաջիկա անելիքները։ Ամռանը նրանք կգնահատեն միայն 2023 թվականը, մեկ տարի անց՝ 2023 և 2024 թվականներինը, 2026 թվականին՝ նոր կանոններով առաջին ամբողջական եռամյա ժամանակահատվածը:
Կա՞ն նորամուծություններ
Կան նորամուծություններ։ Օրինակ՝ սեփականատերերի հաշվին կորուստների սահմանաչափը 30 միլիոնից հասցվել է 60 միլիոն եվրոյի, բայց ամենահետաքրքիրը հետևյալն է՝ թիմի վրա ծախսերի սահմանափակումը պետք է կազմի ակումբի եկամտի մինչև 70 տոկոսի չափով: Այն կներդրվի փուլերով՝ 2023 թվականին՝ մինչև 90 տոկոս, 2024 թվականին՝ 80 տոկոս, 2025 թվականից՝ 70 տոկոս։
Ըստ Sky Sports-ի, «Չելսին» և «Էվերթոնը» ամբողջությամբ օգտագործել են իրենց լիմիտը՝ համաձայն իրենց վերջին հաշվետվության (խոսքը 2021/22 մրցաշրջանի մասին է), մինչդեռ 9 ակումբ, այդ թվում՝ «Արսենալը», «Լիվերպուլը» և «Մանչեսթեր Յունայթեդը», ընդհանրապես ֆինանսական միջնորդություն սեփականատերերից չեն ստացել, այսինքն՝ նրանք երեք հաշվետու տարիների ընթացքում չեն անցել 15 միլիոն ֆունտ ստերլինգի չափով կորուստների սահմանագիծը:
«Չելսիի», իսկ հետո նաև Պրեմիեր լիգայի բոլոր ակումբների ղեկավարներն արագորեն հայտնաբերեցին ֆինանսական կանոնների բացը. նրանք ակտիվորեն վաճառում են խաղացողներին, որպեսզի փոխհատուցեն տրանսֆերների հսկայական ծախսերը: Այդ տեսանկյունից շշուկները սեփական սաներ Կոնոր Գալագերին, Ռիս Ջեյմսին, Տրևո Չալոբային և Արմանդո Բրոային վաճառելու մասին պատահական չեն: Ըստ TalkSport-ի, անցյալ տարվա հսկայական ծախսերի պատճառով (850 միլիոն ֆունտ ստերլինգ) լոնդոնցիները պետք է վաճառեն ֆուտբոլիստներից որևէ մեկին (կամ գուցե բոլորին) 2024 թվականին, որպեսզի տեղավորվեն ֆինանսական սահմանաչափում։
«Նրանք փորձում են ու փորձելու են խուսափել պատասխանատվությունից։ Բայց, իմ կարծիքով, խնդիրներ կունենան ու ընթացիկ մրցաշրջանի վերջում հավանաբար կձախողեն ֆինանսական հաշվետվության հանձնումը», — ասել է «Մանչեսթեր Սիթիի» նախկին խորհրդատու Ստեֆան Բորսոնը։ «Միակ տարբերակը հետևյալն է. մինչև հունիսի 30-ը խաղացողներ վաճառել 100 միլիոն ֆունտ + չափով, ինչը շատ քիչ հավանական է»:
Շատերի համար ֆինանսական նման աննախադեպ խստացումը նորություն է, բայց մենք վաղուց ենք ապրում այդ ժամանակաշրջանում։ Իտալիայում միշտ էլ եղել են ֆինանսական հարցեր տարբեր թիմերի նկատմամբ տարբեր ժամանակներում (ընդ որում ՄԻՇՏ Ապենինյան թերակղզում զարգացող ֆինանսական սկանդալներն ամենաաղմկահարույցն են եղել Եվրոպայում)։ Իսպանիայում էլ այլևս աջ ու ձախ փողերը չեն ծախսում, Գերմանիայում էլ երբեք մեծ փողեր չեն պտտվել, Ֆրանսիայում մեծ հաշվով՝ ևս։ Բայց թվարկած առաջնություններում կա առավելագույնը 1-2 թիմ, որը կարող է իրեն թույլ տալ 1 տրանսֆերային պատուհանի ընթացքում ծախսել, օրինակ, 70-80 մլն եվրո։ Իտալիայում դա «Յուվեն» է, Իսպանիայում «Ռեալն» ու «Բարսան», Գերմանիայում՝ «Բավարիան», Ֆրանսիայում՝ ՊՍԺ-ն։ Ստացվում է 5 թիմ ամբողջ Եվրոպայից, մինչդեռ միայն ԱՊԼ-ում կա 8 թիմ, որոնք կարող են տրանսֆերային պատուհանի բացվելուն պես փռշտալ ու ակնթարթորեն ծախսել այդքան մեծ գումար։
Բայց մտահոգվելու առիթ շատ չկա։ Փորձագետները պնդում են՝ ձմեռը միշտ ավելի հանգիստ է, քան ամառը։ Այն վարքագիծը, որը մենք տեսնում ենք հունվարին, կարող է տարեցտարի փոփոխվել: Այն երբեմն կարող է աղմկոտ ու խիտ լինել, ինչպես մեղվի պարսը, կամ լինել շատ հանգիստ, ինչպես ձկների վտառը: Բայց չենք կարող չնշել մի շատ կարևոր հանգամանք ևս։ Նույնիսկ այսպիսի ձանձրալի ձմեռային տրանսֆերային պատուհանի պարագայում Պրեմիեր լիգան վստահորեն առաջատար է 2023/24 մրցաշրջանում տրանսֆերային ծախսերով՝ 2,5 միլիարդ ֆունտ: Սա երկրորդ արդյունքն է համաշխարհային պատմության մեջ։ Առաջինը, իհարկե, նույնպես Պրեմիեր լիգան է, բայց նախորդ մրցաշրջանի թվերով՝ 2,78 մլրդ։
Ռոբերտ Գասպարյան