Հեղինակավոր CIES ֆուտբոլային օբսերվատորիան վերջերս հետաքրքիր հետազոտություն է անցկացրել՝ պարզելու համար, թե յուրաքանչյուր երկրի քանի ներկայացուցիչ է հանդես գալիս արտասամանում։ Հաշվի է առնվել ոչ թե ազգային պատկանելիությունը, այլ հիմք է ընդունվել հետևյալ սկզբունքը․ լեգիոներ է համարվում այն ֆուտբոլիստը, ով ֆուտբոլային կրթություն ստացել է մի երկրում, իսկ պրոֆեսիոնալ կարիերան այժմ շարունակում է արտասահմանում։
Ավելի հասկանալի լինելու համար բերենք մի օրինակ․ վերցնենք որևէ եվրոպական երկիր, օրինակ՝ Խորվաթիան։ Ցուցակը կազմելիս հաշվի են առնվել այն ֆուտբոլիստները, ովքեր տվյալ երկրում ֆուտբոլային կրթություն են ստացել և հետագայում տեղափոխվել են արտասահման։ Այդպիսի ֆուտբոլիստները արտասահմանում թվով 446-ն են։ Իրականում խորվաթ ֆուտբոլիստների թիվն ավելի շատ է, շատերը հանդես են գալիս որպես այլ երկրներում ֆուտբոլային կրթություն ստացած ֆուտբոլիստներ (այնպայման չէ ներկայացնել այդ երկրների հավաքականները) և ֆուտբոլում իրենց առաջին քայլերը կատարել են արտասահմանում։ Օրինակ՝ «Բարսելոնայի» կիսապաշտպան Իվան Ռակիտիչը ազգությամբ հենց բալկանյան երկրի ներկայացուցիչ է, սակայն նա ծնվել է Շվեյցարիայում և ֆուտբոլային առաջին քայլերը կատարել է «Բազելում»՝ հանդիսանալով այդ ակումբի ֆուտբոլային դպրոցի սան։ Տվյալ դեպքում նա չի մտնում վերը նշված 446 ֆուտբոլիստների մեջ, այլ հանդիսանում է շվեյցարական ֆուտբոլային սփյուռքի ներկայացուցիչ։ Այդպիսի օրինակներ կան նաև Հայաստանում․ Սարգիս Ադամյան, Նորբերտո Բրիասկո, Էդգար Բաբայան․․․ Սակայն այդ մասին մի փոքր ավելի ուշ։
🧐 Համաշխարհային ակնարկ
Ֆուտբոլիստներ «արտահանող» առաջատար երկրների եռյակում են Բրազիլիան (1.600 ֆուտբոլիստներ, ովքեր խաղում են արտերկրում), Ֆրանսիան (1,027) և Արգենտինան (972):
Բրազիլացիների սփյուռքը բավականին ընդլայնված է, ավելի քան 100 երկրների լիգաներում կարելի է հանդիպել բրազիլացիների։ Բավականին մեծ թվով բրազիլացիներ հանդես են գալիս Պորտուգալիայում․ այնտեղ նույնիսկ կարելի է հանդիպել թիմեր, որտեղ հայտացուցակում բրազիլացիներն ավելի շատ են, քան պորտուգալացիները։ Ինչո՞ւ Պորտուգալիան․ ամեն ինչ շատ պարզ է՝ լեզուն։ Բրազիլիայում պետական լեզուն պորտուգալերենն է (երկիրը ժամանակին եղել է Պորտուգալիայի գաղութ), իսկ շատ ֆուտբոլիստների համար, ովքեր առաջին քայլերն են անում արտասահմանում, ավելի հեշտ է արագ ադապտացվել մի միջավայրում, որտեղ չկա լեզվական խնդիր, առկա են մշակույթային, կենսակերպի, մտածելակերպի հետ կապված ընդհանրություններ։ Զարմանալի չէ, որ նույն Պորտուգալիայում իրենց եվրոպական կարիերան են սկսում շատ ֆուտբոլիսներ Անգոլայից, Մոզամբիկից, Կաբո-Վերդեյից, որոնք ևս ժամանակին եղել են պորտուգալական գաղութներ։
Կարելի է առանձնացնել ևս մեկ փաստ․ արևելյան Ասիայի լիգաներում (Ճապոնիա, Չինսաստան, Հրվ․ Կորեա) լեգիոներ ֆուտբոլիստների ընդհանուր թվի մեջ գերակշռում են հենց բրազիլացիները․ օրինակ՝ Ճապոնիայի առաջնությունում բրազիլացիները կազմում են լեգիոներների 80%-ից ավելին։
Վերը նշված պատճառները հաշվի առնելով՝ զարմանալի չէ լատինամերիկացիների մեծ հոսքը Իսպանիա։ Չնայած, օրինակ, արգենտինացիներից շատերը, բացի Պիրենեյներից, նախընտրում են նաև Իտալիան, Մեքսիկան, Չիլին։
Աչք է ծագում բավականին փոքր բնակչություն ունեցող Ուրուգվայի (3,45 մլն մարդ) ներկայացուցիչների թիվը՝ 383․ իսկապես տպավորիչ է։ Նույնը կարելի է ասել սերբերի և խորվաթների մասին․ դա ևս մեկ ապացույց է, որ բալկանյան այդ երկու երկրները հանդիսանում են գլխավոր ֆուտբոլային դարբնոցներից մեկը Եվրոպայում։ Իսկ ահա բնակչության մեկ շնչին ընկնող արտասահմանում հանդես եկող ֆուտբոլիստների թվով առաջատարը․․․ գուշակեցի՞ք որ երկիրն է․․․ Դա Իսլանդիան է։
🧐 Աֆրիկա
Ինչ վերաբերվում է Աֆրիկային, ապա արտասահմանում զգալիորեն մեծ թիվ են կազմում նիգերիացիները, գանացիները, սենեգալցիները։ Սական նրանց թիվը 4-5 անգամ ավելի շատ կլիներ, եթե հաշվի առնեինք զուտ նրանց ազգային պատկանելությունը։ Օրինակ, Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետության դրոշի ներքո հանդես եկող ֆուտբոլիստների թիվը արտասահմանում չի գերազանցում 50-ը, բայց Բելգիայի ազգային հավաքականի և տարբեր տարիքային հավաքականների ֆուտբոլիստների մոտ 30 տոկոսը կոնգոլեսցի են (Լուկակու, Տիելմանս, Բատշուայի, Դենայեր)։ Դա վկայում է, որ կոնգոլեսցի ֆուտբոլիստների մեծամասնությունը իրենց առաջին քայլերը անում են ոչ թե պատմական հայրենիքում, այլ արտասահմանում (Բելգիա, Ֆրանսիա)՝ հանդես գալով նաև այդ երկրների դրոշի ներքո։ Մի քիչ զարմանալի է տեսնել 10-րդ հորիզոնականում զիմբաբվեցիներին, բայց դա ևս բացատրելի է․ նրանց մեծամասնությունը հանդես է գալիս աֆրիկյան այլ երկրների առաջնություններում (հիմնականում՝ ՀԱՀ)։
| Երկիր | Արտասահմանում հանդես եկող ֆուտբոլիստների քանակը | |
| 1 | 🇳🇬Նիգերիա | 399 |
| 2 | 🇬🇭Գանա | 311 |
| 3 | 🇸🇳Սենեգալ | 230 |
| 4 | 🇨🇮Կոտ դ’Իվուար | 204 |
| 5 | 🇨🇲Կամերուն | 173 |
| 6 | 🇲🇱Մալի | 85 |
| 7 | 🇬🇲Գամբիա | 61 |
| 8 | 🇲🇦Մարոկկո | 52 |
| 9 | 🇬🇳Գվինեա | 50 |
| 10 | 🇿🇼Զիմբաբվե | 50 |
Հետաքրքիր մի փաստ․ հանդիպում են դեպքեր, երբ բարեկամ կամ նույնիսկ եղբայր ֆուտբոլիստներից մեկը ներկայացնում է աֆրիկյան հավաքականը՝ որպես պատմական հայրենիք, մյուսը՝ եվրոպական որևէ երկիր։ Վառ օրինակ են Բոատենգ եղբայրները․ Ժերոմն ու Պրինցը տարբեր մայրեր ունեն, հանդես են գալիս տարբեր հավաքականներում՝ Գերմանիայի և Գանայի համապատասխանաբար (իրենց հոր հայրենիքն է)։ Երկուսն էլ դեռ պատանեկան տարքից ներկայացնում էին Գերմանիայի տարբեր տարիքային երիտասարդական հավաքականները: Տվյալ դեպքում, չնայած Պրինցը ներկայացնում է Գանան, սակայն նա դասվում է գերմանացի լեգիոներների շարքին, քանի որ իր ֆուտբոլային կարիերան սկսել է Գերմանիայում։
🧐 Ասիա և Օվկիանիա
Այս տարածաշրջանում առաջատարները ճապոնացիներն են, ովքեր, եթե վերցնենք Եվրոպան, հիմնականում իրենց կարիերան շարունակելու համար նախապատվությունը տալիս են Գերմանիային, Բելգիային, Պորտուգալիային և Ավստրիային։ Չնայած, սամուրայների սփյուռքը վերջին տարիներին բավականին ընդլայնվում է։ Ի դեպ, ճապոնացի և կորեացի ամենահեռանկարային ֆուտբոլիստներին, ովքեր հանդես են գալիս Եվրոպայում, ArmSport-ը անդրադարձել էր Ֆուտբոլային սկաուտ շարքի Սամուրայների նոր սերունդը Եվրոպայում և Քեյ-ֆուտբոլի (K-Football) ակնկալիքով մասերում։
| Երկիր | Արտասահմանում հանդես եկող ֆուտբոլիստների քանակը | |
| 1 | 🇯🇵Ճապոնիա | 161 |
| 2 | 🇦🇺Ավստրալիա | 124 |
| 3 | 🇰🇷Հարավային Կորեա | 121 |
| 4 | 🇳🇿Նոր Զելանդիա | 40 |
| 5 | 🇨🇳Չինաստան | 29 |
| 6 | 🇮🇷Իրան | 28 |
| 7 | 🇺🇿Ուզբեկստան | 28 |
🧐 Նախկին ԽՍՀՄ երկրներ
Այժմ անդրադառնանք մեզ ամենամոտ տարածաշրջանին։ Այստեղ առաջատարները Ուկրաինան և Ռուսաստանն են։ Ուկրաինացի լեգիոներների մեծ մասը նախընտրում է հանդես գալ արևելաեվրոպական լիգաներում՝ Բելառուս, Հունգարիա, Սլովակիա, քիչ չեն նաև Ղազախստանում և Ռուսաստանում հանդես եկող ուկրաինացիները։ Ինչ վերաբերվում է ռուսներին, ապա մեզ համար շատ հետաքրքիր մեկ փաստ․ ռուսական ֆուտբոլային դպրոցի ներկայացուցիչների գերակշիռ մասը հանդես է գալիս նախկին ԽՍՀՄ երկրներում, և այդ առումով առաջատարը․․․ այո՛-այո՛, դա Հայաստանն է։ Մեր երկրում հանդես են գալիս ռուսական ֆուտբոլային դարբնոցի 48 ներկայացուցիչ, իսկ դա, մեկ րոպե, ռուս լեգիոներների ընդհանուր թվի 20% է։ Ստացվում է ամեն հինգերորդ ռուսաստանցի լեգիոներ, ով անցել է ռուսական ֆուտբոլային դպրոցը, հանդես է գալիս Հայաստանում։ Նրանց թվում կան նաև ազգությամբ հայ ֆուտբոլիստներ, օրինակ, ազգային հավաքականի դարպասապահներ Արամ Հայրապետյանն ու Արսեն Բեգլարյանը։
Ուկրաինացիներին և ռուսներին՝ արտասահմանում հանդես եկող ֆուտբոլիստների քանակով, հաջորդում են մեր հարևան վրացիները, որոնց ներկայացուցիչների սփյուռքը բավականին սփռված է։ Հայաստանը ԽՍՀՄ երկրների մեջ այդ ցուցանիշով 10-րդն է՝ 15 լեգիոներով։
| Երկիր | Արտասահմանում հանդես եկող ֆուտբոլիստների քանակը | |
| 1 | Ուկրաինա | 250 |
| 2 | Ռուսաստան | 230 |
| 3 | Վրաստան | 91 |
| 4 | Մոլդովա | 49 |
| 5 | Բելառուս | 43 |
| 6 | Լիտվա | 36 |
| 7 | Էստոնիա | 32 |
| 8 | Ուզբեկստան | 28 |
| 9 | Լատվիա | 24 |
| 10 | Հայաստան | 15 |
| 11 | Ղրղզստան | 9 |
| 12 | Ադրբեջան | 8 |
| 13 | Ղազախստան | 8 |
| 14 | Տաջիկստան | 8 |
| 15 | Թուրքմենստան | 5 |
🧐 Հայաստան
Ըստ CIES-ի, ներկա դրությամբ արտասահմանում հանդես են գալիս Հայաստանը ներկայացնող 15 ֆուտբոլիստներ։ Ընդ որում, նրանց 93․3 տոկոսը ներկայացնում են բարձրագույն խմբերի ակումբները։
Իսկ հիմա ավելի մանրամասն։ Նախ շատերի մոտ հարց է առաջանում․ ընդամե՞նը 15։ Ավելի պարզ դարձնելու համար մենք առանձնացրել ենք Հայաստանի ներկայացուցիչ ֆուտբոլիստներին, ովքեր հանդես են գալիս արտասահմանում՝ նվազագույնը տվյալ երկրի առաջին կամ երկրորդ լիգաներում։ Նրանք թվով 29-ն են․ գրեթե երկու անգամ ավելին, քան ներկայացրել է CIES-ը։
Սակայն ամեն ինչ միանշանակ չէ․ ըստ CIES-ի, լեգիոներ են համարվում այն ֆուտբոլիստները, ովքեր անցել են տվյալ դեպքում հայկական ֆուտբոլային դպրոց, Հայաստանում են կայացել որպես պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստ, իսկ հետո միայն նոր տեղափոխվել են արտասահման։ Ստացվում է, ըստ CIES-ի 15 հայաստանցի լեգիոներներից կազմված այսպիսի ցուցակ․
Եվ ըստ այդմ մենք ունենք հետևյալ պատկերը․ հայկական թիմերի սան հանդիսացող 15 ֆուտբոլիստ այժմ հանդես է գալիս 8 երկրներում, ընդ որում նրանց ուղիղ 1/3-ը հանդես է գալիս Ղազախստանում։ 2-ական ֆուտբոլիստ հանդես են գալիս Ռուսաստանում, Սլովակիայում և Կիպրոսում։
| Երկիր | Հայաստանցի ֆուտբոլիտների քանակը | |
| 1 | 🇰🇿Ղազախստան | 5 |
| 2 | 🇷🇺Ռուսաստան | 2 |
| 3 | 🇨🇾Կիպրոս | 2 |
| 4 | 🇸🇰Սլովակիա | 2 |
| 5 | 🇰🇬Ղրղզստան | 1 |
| 6 | 🇧🇬Բուլղարիա | 1 |
| 7 | 🇮🇹Իտալիա | 1 |
| 8 | 🇬🇪Վրաստան | 1 |
| Ընդհանուր | 15 |
Հարկ է նշել, որ 15 ֆուտբոլիստներից 9-ը հանդես են գալիս նախկին ԽՍՀՄ երկրների առաջնություններում, իսկ 6-ը՝ Եվրոպայում։ 9 ֆուտբոլիստներից 8-ը հանդես են գալիս ԵԱՏՄ երկրներում, որտեղ, ինչպես ավելի վաղ արդեն տեղեկացրել էինք, հայ ֆուտբոլիստներն այլև չեն համարվի լեգիոներ։
Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) կազմում մտնում է 5 պետություն՝ Հայաստանը, Ռուսաստանը, Ղազախստանը, Բելառուսը և Ղրղզստանը: Ղազախստանում արդեն իսկ վերը նշված երկրների ներկայացուցիչները լեգիոներ չեն համարվում, իսկ 2020 թվականի հուլիսից հայ ֆուտբոլիստները լեգիոներ չեն համարվի նաև Ռուսաստանում։ Այդ որոշումն ամրագրված է Ռուսաստանի Սպորտի նախարարության՝ «Ռուսաստանի հավաքականներում խաղալու իրավունք չունեցող ֆուտբոլիստների մասնակցության սահմանափակման մասին հաստատման» հրամանում:
Իսկ ինչ վերաբերվում է այն հարցին, դա լա՞վ է հայ ֆուտբոլիստների համար, թե ոչ, տարբեր մասնագետներ, ֆուտբոլային աշխարհի ներկայացուցիչներ ունեն տարբեր կարծիքներ։ Ոմանք կանխատեսում են, որ դա կբերի հայաստանցի ֆուտբոլիստների մասսայական միգրացիայի Ղազախստան, Ռուսաստան, Բելառուս, ինչու և ոչ, նաև Ղրղզստան, և այդ մեդալն ունի երկու հակասական կողմեր․․․ սակայն, ինչպես ասում են, այդ թեման արդեն «ուրիշ օպերայից» է։ Ժամանակը ցույց կտա, թե որն է մեր ֆուտբոլիստների համար ավելի լավ տարբերակը․․․
Իսկ այժմ ամենակարևորը ֆուտբոլային մրցաշրջանների վերսկսումն է, և հույս ունենանք, որ ականատես կլինենք մեր սիրելի թիմերի և ֆուտբոլիստների խաղերին որքան հնարավոր է շուտ։
Վար Բաբայան
Շարքի նախորդ մասերը
Աշխարհի ամենաթանկարժեք 10 դարպասապահները
Թոփ-5 լիգաների ամենաարդյունավետ ֆուտբոլիստների եռյակները
Թոփ լիգաների ամենահուսալի պաշտպանություն ունեցող 10 թիմերը
Գոլային փոխանցումների քանակով լավագույն ֆուտբոլիստները թոփ առաջնություններում
Թոփ-5 լիգաների ամենաարդյունավետ թիմերը
