1992 թ-ը հայկական ֆուտբոլի պատմության մեջ բեկումնային դարձավ: Մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումն ու Հայաստանի անկախացումը, հայկական ֆուտբոլի առաջնորդը Երևանի «Արարատն» էր: «Արարատն» է եղել մեր ֆուտբոլի ներկայացուցիչը ԽՍՀՄ տարբեր առաջնություններում: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո Հայաստանը և մյուս անկախացած երկրները, սկսեցին ստեղծել իրենց ֆուտբոլի ֆեդերացիաները և սկսեցին անցկացնել ազգային առաջնությունները:
Ինչո՞վ էր առանձնանում Հայաստանի այդ թվականի առաջնությունը դրանից հետո եկող առաջնություններից: Անդրանիկ առաջնությանը մասնակցեցին մեծ թվով ակումբներ, առաջնության անցկացման գաղափարից ոգևորված կազմավորվեցին նոր ակումբներ, «Արարատը» որպես մրցակից ստացավ ուժեղ ակումբներ, սակայն այդ առաջնությունից ի վեր ակումբների քանակը սկսեց նվազել և մինչ օրս նվազում է:
Հայաստանի առաջին առաջնության գավաթակիր դարձավ Աբովյանի «Բանանցը», որի պատմությանն արդեն անդրադարձել ենք:
Առաջնությունն առաջինն էր, և բնականաբար խնդիրները շատ էին: Չափազանց շատ էին բողոքները մրցավարությունից: «Շիրակը» դժգոհում էր մրցավարությունից, երբ Գյումրիում չէր խաղում, իսկ մյուս ակումբները դժգոհում էին, երբ Գյումրիում էին խաղում:
Կային նաև ֆինանսական խնդիրներ: «Շիրակի» հովանավորն ու նախագահը դարձավ Գառնիկ Խաչատրյանը, իսկ Մանվել Պետրոսյանը դարձավ ֆուտբոլի քաղաքային ֆեդերացիայի նախագահ:
Առաջնության մեկնարկից առաջ Գյումրին ներկայացնող ակումբն ուսումնամարզական հավաք էր անցկացրել Գագրայում, հաջող էր հանդես եկել նաև ստուգողական խաղերում:
Առաջնությանը մասնակցեց 24 թիմ: Թիմերը բաժանվեցին 2 ենթախմբի խաղացին շրջանաձև մրցակարգով՝ տուն-դուրս համակարգով:
ՀՄԸՄ-ն ընդգրկված էր առաջին ենթախմբում: 22 խաղից հետո երևանյան թիմը վաստակեց 33 միավոր ու մյուս 5 լավագույն թիմերի հետ միասին դուրս եկավ առաջին ենթախմբից ու միացավ երկրորդ ենթախմբի 6 լավագույններին՝ պայքարելու չեմպիոնության համար:
«Շիրակը» երկրորդ ենթախմբում էր և 39 միավորով հաղթեց իր ենթախմբում: Թիմը շատ խփում էր, քիչ բաց թողնում:
12 ուժեղների ցանկում ՀՄԸՄ-ից ու «Շիրակից» զատ ընդգրկված էին նաև «Բանանցը», «Արարատը», «Վանը», «Սյունիքը», «Կոտայքը», «Նաիրին», «Զվարթնոցը», «Կանազը», «Կիլիկիան» ու ՀՄՄ-ՖԻՄԱ-ն:
22 խաղից հետո 37-ական միավոր հավաքեցին «Շիրակն» ու ՀՄԸՄ-ը: 36 միավոր վաստակեց երկրի գավաթակիր «Բանանցը»: Անհրաժեշտ էր անցկացնել «Ոսկե խաղ»՝ չեմպիոնին պարզելու համար:
«Ոսկե խաղ» անցկացնելու համար անհրաժեշտ էր ընտրել չեզոք դաշտ, սակայն այդ հարցը իսկական գլուխկոտրուկ դարձավ Ֆուտբոլի ֆեդերացիայի համար: Այդ ժամանակ «Շիրակ» ՖԱ-ի պետ Սամվել Մանուկյանի խոսքերով, ֆեդերացիան մերժել է նրանց «Ոսկե խաղ» անցկացնելու 3 տարբերակները: Ակումբը համաձայնել է նաև 2 խաղ անցկացնել: Armsport-ի հետ զրույցում մրցաշրջանի ավարտին առաջացած անախորժ իրավիճակը հիշեց այդ տարիներին «Շիրակի» դարպասապահ Արթուր Հովհաննիսյանը.
«Առաջնության ավարտից հետո երբ մենք ու ՀՄԸՄ-ն հավասար միավորներ ունեինք, մեր պահանջն ավելի արդար էր: Պետք է «Ոսկե խաղ» կայանար, և մենք պահանջում էինք խաղն անցկացնել Երևանից ու Գյումրիից հավասարաչափ հեռավորության վրա գտնվող չեզոք դաշտում: Խաղ էր նշանակվել Հոկտեմբերյանում, իսկ այդ քաղաքը մոտ էր Երևանին, իսկ մենք այդ պայմաններում չէինք ցանկանում խաղալ: Ի վերջո, քանի որ չկարողացանք գալ ընդհանուր հայտարարի, ֆեդերացիան որոշեց 2 թիմին էլ ճանաչել հաղթող»:
Սլավա Սարգսյանը, որն այդ ժամանակ Ֆուտբոլի ֆեդերացիայի փոխնախագահն էր, ասաց հետևյալը.
««Ոսկե խաղ» պետք է կայանար ու պետք է խաղը կայանար չեզոք մարզադաշտում: «Շիրակը» ցանկանում էր, որ խաղը կայանար Երևանից ու Գյումրիից հավասարաչափ հեռավորության վրա գտնվող չեզոք դաշտում, բայց փաստ է, որ այդ տարիներին շատ քիչ էին դաշտերը, որտեղ հնարավոր կլիներ նման մակարդակի խաղ անցկացնել: Հոկտեմբերյանում նշանակվեց հանդիպում, սակայն «Շիրակը» նախօրոք հայտնեց, որ չի ներկայանալու այդ խաղին, քանի որ, ըստ նրանց, այդ որոշումը արդար չէր: Եվ քանի որ արդեն մեծ գժտություն էր հասունանում 2 ակումբների, ինչու ոչ՝ նաև երկրպագուների միջև, ֆեդերացիան որոշում կայացրեց 2 թիմին էլ ճանաչել առաջնության հաղթող»:
Ի դեպ, ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո մեզ մոտ առաջացած խնդիրը Խորհրդային Միության անդամ երկրների մեջ միակը չէր: Ուզբեկստանի առաջնությունը նույնպես բախվեց նմանատիպ խնդրի: «Պախտակորն» ու «Նեֆթչին» 32 խաղից հետո վաստակել էին 51-ական միավոր ու, ի վերջո, 2 թիմն էլ ճանաչվեցին հաղթող:
Շատ էին բողոքները նաև մրցավարությունից: Այդ առիթով Արթուր Հովհաննիսյանը հայտնեց իր ու ամբողջ թիմի դիրքորոշումն այդ տարիներին.
«Ինչ վերաբերում է մրցավարությանը, ապա պետք է ասեմ, որ մենք այդքան էլ մեծ ուշադրություն չէինք դարձնում դրան: Կային խաղեր, որ ակնհայտ սխալներ էին թույլ տալիս մրցավարները, կողմնապահ էին, բայց, թեկուզ և այդպես, մենք մեր խաղն էինք խաղում ու չէինք կենտրոնանում մրցավարության վրա: Եղել է դեպք, երբ ակումբի նախագահը երկրորդ խաղակեսի մեկնարկից առաջ թիմին հորդորել է դաշտ դուրս չգալ, բայց մեր թիմակից հարձակվող Արթուր Պետրոսյանի ինչ-որ տեղ խնդրանք-պահանջով թիմը դաշտ է դուրս եկել, որովհետև մենք ցանկանում էինք արդար պայքարել ու մեր երկրպագուներին ուրախացնել»:
Տարերային աղետ, վիշտ ու կորուստ տեսած մարդկանց համար ֆուտբոլը դարձել էր միակ ուրախությունը: «Շիրակը» տնային ոչ մի խաղում աջակցության խնդիր չէր ունենում: Գյումրեցին զրկված էր բոլոր վայելքներից, զրկված էր մշակույթից և այլ հոգևոր գանձերից: Միակ ուրախությունը, թերևս, ֆուտբոլն էր: Չնայած այդ տարիների մեծ դժվարություններին՝ ֆուտբոլիստներն իրենց գործը մեծ սիրով ու նվիրումով էին անում, որովհետև գիտակցում էին, որ նրանց խփած գոլը մարկանց դեմքին ժպիտ և ուրախություն էր առաջացնում:
Հովհաննիսյանը հիշում է 90-ականներին դժվարությունների մասին.
«Մարզվում էինք որտեղ, որ պատահի. զորամասի խաղադաշտում, տարբեր քաղաքների, գյուղերի դաշտերում, մարզվում էինք ասֆալտի վրա: Կարելի է ասել՝ ասֆալտի վրա մարզվելով դարձանք չեմպիոն: Իհարկե, երբ պարզ դարձավ, որ 2 թիմ է հռչակվում չեմպիոն, չկար արդեն այն ուրախությունը, որը եղավ 1994 թ-ին կամ 1999 թ-ին, բայց այնպես էլ չէ, որ մեծ էր հիասթափությունը: Մենք խաղում էինք մեր երկրպագուների համար, մեծ թվով երկրպագուներ ունեինք ու ցանկանում էինք նրանց չհիասթափեցնել: Խաղադաշտի որակը չափազանց վատն էր, բայց դրանից ոչ-ոք չէր բողոքում: Ակումբի հովանավոր ու նախագահ Գառնիկ Խաչատրյանն ամեն ինչ անում էր մեզ համար: Ոչ մի բանի խնդիր չունեինք այդ դժվար տարիներին: Հիշում եմ, որ կարագը դրսից էին բերում, ու նա բոլորիս համար գնում ու բաժանում էր: Ամեն տեսակի անհրաժեշտ մթերքով մեզ ապահովում էր: Դրան զուգահեռ նաև աշխատավարձ էինք ստանում: Ակումբի նախագահը չէր թողնում, որ մենք ինչ-որ հոգս ունենանք: Նա այնպես էր անում, որ մենք կետրոնանանք միայն ֆուտբոլի վրա: Նույնիսկ, չեմպիոն դառնալուց հետո մեզ նվիրեցին մեկ գրամանոց ոսկե խաչեր:
Լողանալու խնդիրն էր շատ դժվար, բայց ստադիոնի նկուղային հատվածում էլեկտարականությամբ տաքացվող ջրի բակ էին տեղադրել, որպեսզի լողանալու խնդիրն էլ լուծվեր: Երևանից թիմերը գալիս էին ու ասում, որ այստեղ ավելի լավ պայմաններ կան լողանալու համար, քան իրենց մոտ: Ճիշտ է, իդեալական չէին պայմանները, բայց ստեղծված էին»,-հիշում է նախկին դարպասապահը:
Անդրանիկ առաջնությունում «Շիրակի» կազմում հանդես եկավ 19 ֆուտբոլիստ: Ամենաշատ խաղերը անցկացրեց Արթուր Պետրոսյանը՝ մասնակցելով 32 խաղի: «Շիրակը» մրցակիցների դարպասն ուղարկել էր 108 գնդակ, որից 19-ի հեղինակը թիմի լավագույն ռմբարկու Գրիգոր Գրիգորյանն էր: Ի դեպ, այդ առաջնությունում, միակ թիմը, որի դարպասը Երևանի «Արարատը» չի կարողացել գրավել, եղել է «Շիրակը»: Գյումրիի ակումբի հաղթանակների գործում ահռելի դեր է ունեցել դարպասապահը: Դարպասապահ Արթուր Հովհաննիսյանը, 30 խաղից 21-ում դարպասն անառիկ է պահել, իսկ 681 անընդմեջ րոպե գնդակ չի ընդունել սեփական դարպասը: Երկրպագուների ուշադրության կենտրոնում էր նաև թիմի նորեկ Աբրահամ Խաշմանյանը, որը մինչ այդ հանդես էր եկել Երևանի «Արարատի» կազմում:
Արմեն Գարամյան
